Cicero

1984

1984 – George Orwell

“Het was een heldere, koude dag in april, en de klokken sloegen dertien.” Zo luidt de eerste zin van 1984, een dystopische toekomstroman van de Britse schrijver George Orwell, geschreven in 1948. Het decor bestaat uit een samenleving die wordt geterroriseerd door de totalitaire ideologie van de Partij. De hoofdpersoon, Winston Smith, probeert zich te onttrekken aan de alom aanwezige controle (“big brother is watching you!”), en komt uiteindelijk ook in verzet tegen de Partij. Dat loopt slecht af. De rest van de roman beschrijft hoe dit afwijkende individu vermalen wordt door de daartoe geëigende instellingen en wordt ‘gelijkgeschakeld’. Pas als hij zich helemaal geconformeerd heeft aan de partijvisie ‘verdient’ hij de dood. Geen vrolijk stemmend boek derhalve.

‘Nieuwspraak’, ‘Big Brother’: het vocabulaire uit 1984 is sinds de eerste publicatie in 1949 in onze taal opgenomen en een eigen leven gaan leiden. En dat de door Orwell in 1948 beschreven ideologische terreur geen willekeurig hersenspinsel was, mag blijken uit een krantenverslag (25-10-2017) van het onlangs gehouden Chinese partijcongres, waarop onder andere het “Nieuwetijdsdenken” wordt geïntroduceerd:

“De partij aan de macht houden is de praktische kern van zijn Nieuwetijdsdenken. Politieke scholing en ideologische indoctrinatie zijn verplicht geworden, binnen en buiten de communistische partij. De minister van Onderwijs kondigde al aan dat het Xi Jinping-denken er vanaf de basisschool wordt ingeramd. (…) Nieuwetijdsdenken schrijft in de gebiedende wijs voor hoe China de komende dertig jaar die nieuwe tegenstelling aanpakt. Zoals iedere goede communist voorziet ook Xi zijn volgelingen van een lonkend vergezicht in de vorm van modern socialisme en een machtige natie. Die doelen kunnen alleen worden gerealiseerd onder heerschappij van de partij, dus dat schept een perfect excuus om de controle op alle fronten in de maatschappij te verstevigen.”

1984 is duidelijk een ‘ideeën roman’, met alle nadelen die daaraan kleven. Met name de ‘uitleg’ van de maatschappij organisatie, en de daaraan ten grondslag liggende ideeën staan de levendigheid van het verhaal grotendeels in de weg. Het is naar mijn gevoel een soort ‘pamfletkunst’. Dat dit ook anders kan bewijst de schrijver in zijn boek Animal Farm (1945), een prachtige satire op de totalitaire staat, in casu de Sovjet Unie. Daarin wordt weinig uitgelegd, maar alles inzichtelijk gemaakt door de ontwikkelingen in het verhaal.