Cicero

Afscheid van de wapenen

Afscheid van de wapenen - Ernest Hemingway

Het woord “regen”, of vervoegingen daarvan, is één van de meest voorkomende woorden in deze vroege roman van Hemingway. Door de constante herhaling van het feit dat het regent weet de schrijver op welhaast filmische manier een achtergrondsfeer te scheppen bij zijn verhaal over de mistroostige situatie aan (of nabij) het Italiaans-Oostenrijkse front tijdens de laatste jaren van de eerste Wereldoorlog. Dit stijlmiddel vind ik één van de opvallendste kenmerken van de roman. Het laatste woord van het boek is ook “regen”:

“Na een poosje ging ik de kamer uit en verliet het ziekenhuis en liep terug naar het hotel in de regen.”

In deze roman uit 1929, losjes gebaseerd op eigen ervaringen, vertelt Ernest Hemingway het verhaal van een Amerikaanse ambulancechauffeur aan het Italiaanse front en zijn liefde voor een Engelse verpleegster. De twee verhalen worden min of meer afzonderlijk verteld, en wisselen elkaar af. De liefde komt aan bod tijdens de ‘pauzes’ van de verteller aan het front. Eerst tijdens zijn herstel van de verwondingen die hij heeft opgelopen, en later als hij deserteert. Dit gebeurt nadat het Italiaanse leger een smadelijke nederlaag geleden heeft en een chaotische terugtocht moet ondernemen. Daarbij worden officieren het mikpunt van de morrende troepen, en met name de buitenlanders in het leger ervan verdacht handlangers van de vijand te zijn. Die worden dan ook uit de vluchtende massa gefilterd en standrechtelijk afgemaakt.

De verteller weet maar nauwelijks aan dit lot te ontsnappen, en neemt daarop gedesillusioneerd ‘afscheid van de wapenen’. Hij ontvlucht het leger en kort daarop met zijn geliefde ook Italië, om zijn toevlucht te zoeken in het neutrale Zwitserland.

De houding van de hoofdpersoon/verteller met betrekking tot zijn aandeel aan de oorlog is afstandelijk. Hij voelt en gedraagt zich vanaf het begin als een buitenstaander:

“Nu, ik wist dat ik niet zou sneuvelen. Niet in deze oorlog. Die ging buiten mij om. Mijzelf leek hij niet gevaarlijker dan oorlog op de film. Toch wou ik bij God dat hij maar voorbij was.” (p.34)

Zoals uit bovenstaand citaat blijkt heeft Hemingway een uiterst direct taalgebruik, dat onder andere tot uiting komt in de korte zinnen. Bijzinnen kom je nauwelijks tegen. Ook beperkt hij zich tot de beschrijving van concrete gebeurtenissen. De grote, abstracte gedachten daarachter laat hij bewust ongezegd:

“Ik zei niets. Ik werd altijd verlegen van de woorden heilig, roemrijk en offer en de uitdrukking tevergeefs. (…) Er waren veel woorden waarvan je de klank niet kon verdragen en uiteindelijk hadden alleen plaatsnamen een zekere waardigheid. Hetzelfde gold voor bepaalde nummers en bepaalde data en tezamen met de plaatsnamen was dit het enige dat iets te betekenen had wanneer je erover sprak. Abstracte woorden als roem, eer, moed of wijden waren obsceen naast de concrete namen van dorpen, de nummers van wegen, de namen van rivieren, de nummers van regimenten en de data.” (p.153)

Zoals gezegd is de roman opgebouwd uit twee verhaallijnen: die van de gebeurtenissen aan het front en die van de liefde en relatie tussen de verteller en een Britse verpleegster. Persoonlijk vind ik de tweede verhaallijn erg taai en stroperig om te lezen, vaak ronduit saai door de constante herhaling van onbenulligheden. De contrastfunctie van liefde versus oorlog is mij duidelijk, alleen de uitvoering vind ik minder geslaagd. Wat mij betreft doet dit enige afbreuk aan de roman, die desondanks als relaas van een oorlog buitengewoon veel indruk maakt.