Cicero

Alles wat is

James Salter - Alles wat is

“Er komt een moment dat je

je realiseert dat alles een droom is,

en dat alleen de dingen die geschreven zijn

een kans hebben om echt te zijn.”

(motto van Alles wat is)

“Alles wat is is geschreven in Salters kenmerkende poëtische stijl. Het is een meeslepend en verleidelijk liefdesverhaal over de passies en teleurstellingen die een man in zijn leven meemaakt.” (uitgevertekst)

“Er was ook de gave van het woord, de geschiedenis van alles, verteld en opnieuw verteld, totdat je alles wist, de families en de namen. Ze zaten ’s middags of ’s avonds op schaduwrijke veranda’s en praatten met langzame, intrigerende stemmen over alles wat er gebeurd was en met wie.” (p.89)

De roman vertelt het verhaal van Philip Bowman, die in de Tweede Wereldoorlog deelneemt aan de Amerikaanse aanval op Japan. Na de oorlog keert hij terug naar de VS en vindt een baan als redacteur bij een literaire uitgeverij. Zijn zoektocht naar de liefde is weinig succesvol en Salter laat verschillende relaties de revue passeren.

Het verhaal van Alles wat is vertoont overeenkomsten met het leven van de schrijver: James Salter werd in 1925 in New York geboren en gaf hetzelfde geboortejaar mee aan hoofdpersoon Philip Bowman. Net zoals zijn hoofdpersoon zat de auteur in het Amerikaanse leger. Hij diende 12 jaar lang in de luchtmacht. Na de succesvolle publicatie van zijn eerste roman (The Hunters) gaf Salter zijn leven in het leger op en begon zijn bestaan als schrijver.

Qua opbouw en inhoud doet Alles wat is mij sterk denken aan Stoner van John Williams, al schrijft Salter wat afstandelijker, minder ‘betrokken’ dan Williams. In beide boeken wordt het levensverhaal vertelt van een man die zich losmaakt van zijn oorspronkelijke bestemming en zich tijdens zijn studie ‘bekeert’ tot de literatuur. Bij Salter staat het er als volgt:

“Hij was van plan biologie te studeren, maar in het tweede semester stuitte hij, alsof het plotseling vóór hem uit de aarde oprees, op het grootse elisabethaanse tijdperk – Londen, Shakespeares eigen stad waar toen nog bomen groeiden, de legendarische Globe; de welbespraaktheid van mensen van stand, weelderige taal en kledij (…)

Bowman onthield het woord voor woord.” (p.24)

En in navolging van Stoner in 2012 lijkt Alles wat is de literaire zomerhype van 2013 te worden. Zo ongeveer iedere Nederlandse krant of tijdschrift heeft een correspondent op pad gestuurd voor een gesprek met de schrijver en doet daar min of meer tegelijkertijd verslag van. Ging het bij Stoner om de ‘herontdekking’ van een onopgemerkt meesterwerk uit 1965, bij Alles wat is wordt “de literaire wereld verrast door de 88-jarige Amerikaanse schrijver James Salter die na 30 jaar een nieuwe roman uitbrengt.”

Alles wat is is geschreven vanuit het perspectief van de hoofdpersoon. Zo maken we kennis met allerlei personen uit zijn directe omgeving, zowel binnen het uitgeversvak als in zijn privéleven. De rode draad door het boek is het liefdesleven van Philip Bowman, maar mooier zijn wat mij betreft de observaties en beschrijvingen van de talloze andere personen en situaties in zijn omgeving. Die leveren een caleidoscopisch beeld op waarin en leefwereld geschetst wordt aan de hand van losse, filmische scenes, waarbij het aan de lezer wordt overgelaten om daaruit het grotere geheel te construeren:

“Verderop lag een begraafplaats waar de weg omheen liep als om een scheepswrak, en nog verder weg stond een kleurloos, ongeverfd huis dat verhuurd was aan een jong stel, dat ’s middags en ’s avonds soms feestjes gaf, overal willekeurig geparkeerde auto’s en kannen met goedkope wijn.” (p.208)

Dit ‘jonge stel’ blijft buiten bovenstaande informatie verder onbekend aan ons, en levert met de feestjes dus slechts een bijdrage aan de sfeertekening. Maar soms ook worden de verhalen heel intiem, zoals in de beschrijving van de langzame aftakeling van zijn moeder.

Een aangenaam aspect aan het boek vind ik dat de schrijver zijn verhaal doorspekt  met verwijzingen naar de wereldliteratuur. Daardoor ontstaat er – wat mij betreft althans – een soort saamhorigheidsgevoel: je deelt een aantal meer of minder intieme kennissen met de schrijver… Die verwijzingen zijn soms expliciet, maar worden vaak ook schijnbaar terloops gebruikt als referentiekader voor het ‘gewone’ leven. Zo lezen we bij de beschrijving van een meisje dat op jonge leeftijd haar moeder nadoet in (ver-)kleding en gedrag als conclusie:

“De leeftijd van het imiteren als er geen gevaren aan zijn verbonden, hoewel het ervan afhing. In het verleden trouwden meisjes soms op hun twaalfde, toekomstige koninginnen moesten soms nog jonger. De vrouw van Poe was een kind van dertien, die van Samuel Pepys pas vijftien; Machado, de grote Spaanse dichter, werd smoorverliefd op Leonor Izquierdo toen ze dertien was, Lolita was twaalf en Dantes godin Beatrice zelfs nog jonger. Vivian wist even weinig als die anderen, ze was een robbedoes totdat ze bijna veertien was.” (p.68)

De kracht van Salter is dat hij in een minimum aan woorden een persoon of situatie weet te schetsen. Daarbij zegt hij precies genoeg om de verbeelding van de lezer in gang te zetten:

“… het licht, helder, bovenaards licht dat in de lange middagen van mijlenver leek te komen.”

In dit soort beschrijvingen is de schrijver op zijn best: poëtisch…