Cicero

Alsof het voorbij is

Julian Barnes - Alsof het voorbij is

“Wanneer de ongeveer zestigjarige Tony Webster op zijn leven terugkijkt, constateert hij dat dat een rustig voortkabbelende rivier is geweest waarin grote gebeurtenissen als vriendschap, huwelijk, het krijgen van een kind, scheiding, werk en familie allemaal kleine of grote rimpelingen waren die de loop uiteindelijk niet wezenlijk hebben verstoord. Op een dag krijgt hij echter een fragment uit het dagboek van een jeugdvriend die indertijd zelfmoord heeft gepleegd in handen, en wat hij daaruit leert geeft hem een heel nieuw perspectief op die vriend, zijn vroegere vriendin, zijn vroegere zelf en zijn hele leven. Simpel vertelde, maar diepgaande roman waarin de auteur (beroemd van eerdere boeken 'Een geschiedenis van de wereld in tien-en-een-half hoofdstuk' en 'Flauberts papegaai') op subtiele wijze thema's als groei, verandering, ouderdom en herinnering op aangrijpende wijze behandelt. Uitstekend vertaald.” (Biblion recensie)

Alsof het voorbij is (The sense of an ending) is een dun boekje, eigenlijk niet meer dan een novelle. Maar als je het uit hebt is het alsof je een dikke roman gelezen hebt, zoveel heb je meegeleefd met de hoofdpersoon Tony Webster, en zoveel twijfels en overdenkingen heeft dit verhaal weten op te roepen. Wat dat aangaat doet de roman mij denken aan De vreemdeling van Albert Camus, ook al zo’n dun boekje dat een indruk achterlaat die ver uitstijgt boven het aantal bladzijden dat de schrijver gewijd heeft aan zijn onderwerp.

Evenals De vreemdeling bestaat Alsof het voorbij is uit twee delen: in het eerste deel wordt de feitelijke informatie verteld, terwijl in het tweede deel de gevolgen daarvan aan bod komen. Bij Camus is dat het onderzoek door de gerechtelijke instanties naar de achtergronden en drijfveren van de ‘misdadiger’ Meursault; bij Barnes is het de hoofdpersoon Tony Webster zelf die het onderzoek leidt naar zijn ‘wandaden’ uit het verleden. Opvallende overeenkomst tussen beide werken is verder dat ze in de eerste persoonsvorm zijn geschreven. Daarmee wordt nadrukkelijk een ‘onbetrouwbare verteller’ geïntroduceerd: wij zien de werkelijkheid door zijn ogen, en volgens zijn opvattingen:

“Ik moet nogmaals benadrukken dat dit mijn huidige lezing is van wat er toen is gebeurd. Of liever, mijn huidige herinnering aan mijn toenmalige lezing van wat er destijds is gebeurd.” (p.35)

De persoonlijke herinneringen van Tony Webster blijken uiteindelijk bar weinig met de realiteit van doen te hebben. De roman gaat over het ongrijpbare concept van tijd en de eigenaardigheden van het menselijk geheugen. De hoofdpersoon heeft decennialang knip-en-plakwerk beoefend op zijn eigen herinneringen, om een versie van het verleden te creëren waarmee hij kon leven:

“Hoe vaak vertellen we ons eigen levensverhaal? Hoe vaak stellen we bij, verfraaien we, laten we handig dingen weg? En hoe langer het leven doorgaat, hoe minder er om ons heen overblijven om onze versie te betwisten, ons eraan te herinneren dat ons leven niet ons leven is, maar alleen het verhaal dat wij erover verteld hebben. Verteld aan anderen, maar – voornamelijk – aan onszelf. (p.73)

Achteraf overziet hij al die voorbije jaren en vraagt zich af wat hij eigenlijk met al zijn tijd gedaan heeft, vooral nu zijn persoonlijke versie van het verleden op losse schroeven is komen te staan.

Barnes verdiept zich in de bedrieglijke werking van het geheugen: herinneringen die bij nadere beschouwing absoluut niet overeen blijken te komen met de werkelijkheid.  Ook de (talloos) verschillende interpretatiemogelijkheden van situaties en handelingen brengen de hoofdpersoon herhaaldelijk uit zijn evenwicht als het gaat om ‘de waarheid’ op het spoor te komen.

Zo wordt in het tweede deel het zorgvuldig opgebouwde verhaal uit het eerste deel geleidelijk en ongenadig onderuit gehaald. Aan het eind van het boek blijft Tony Webster met lege handen achter, letterlijk aan het eind van zijn verhaal… ‘alsof het voorbij is’…

“The Sense of an Ending is een tragedie, en Tony's persoonlijke tragedie is dat hij weet dat hij een onwaardige overlever is. Zijn pogingen om zijn fouten te herstellen - om, gezien het feit dat hij niet terug kan gaan in de tijd, zijn eigen persoonlijke tijd terug te draaien en de relatie met zijn eerste liefde alsnog te redden - zijn niets minder dan dramatisch.”  (Emmi Schumacher, Athenaeum Boekhandel)

Het klinkt allemaal wellicht wat saai en abstract zo, maar het verhaal boeide mij van het begin tot het eind: door de zoektocht naar de juiste puzzelstukjes, door het langzaam maar zekere opdoemen van de (ontluisterende) werkelijkheid. En daarbij blijken de losse, willekeurig aandoende beschrijvingen uit het eerste deel allemaal betekenis te krijgen. Het is een uiterst zorgvuldig gecomponeerde roman.