Cicero

Amerika eenhoog

Ilja Ilf & Jevgeni Petrov, Amerika eenhoog

“In 1935-1936 reisden Ilja Ilf en Jevgeni Petrov door de Verenigde Staten en publiceerden hun reisverslag in afleveringen in de Pravda. Later werden deze bijdragen bijeengebracht in Amerika eenhoog (1937).

Met de auto rijden Ilf en Petrov van New York naar Californië en via het Zuiden weer terug. Ze doorkruisen 25 staten en honderden steden. Onderweg spreken ze met talloze mensen, van Ernest Hemingway en Upton Sinclair tot Henry Ford, maar ook met indianen, blanke werklozen, zwarte landarbeiders en Russische immigranten. Ilf en Petrov hebben oprechte bewondering voor de machtige natuur, de vergevorderde techniek en de hoogstaande service, maar ze hebben ook een scherp oog voor het grote contrast tussen rijk en arm. Daarnaast leveren ze in hun onnavolgbare stijl scherpzinnige en droogkomische kritiek op de eenvormigheid en smakeloosheid van het Amerikaanse eten, de vermaaksindustrie, de banale films en de algehele oppervlakkigheid van de mensen Een verfrissende kijk van de oude op de nieuwe wereld die zijn actualiteit nog bepaald niet verloren heeft.” (uitgeverstekst)

Ik heb dit boek jaren geleden voor het eerst gelezen. Dat was een geleend exemplaar. Omdat ik het zo mooi vond, heb ik het boek later zelf gekocht. Sinds die tijd stond het nieuw in de kast, wachtend op aandacht. Die krijgt het nu, en wat geniet ik er weer van. Het is vooral de open blik waarmee Ilf en Petrov de wereld tegemoet treden, en natuurlijk de weergaloze stijl waarin ze hun bevindingen aan ons voorleggen. Dit boek gaat gegarandeerd hoog scoren op mijn uiteindelijke lijst “beste boeken 2012”, zoveel is wel zeker.

Om een indruk te geven zal ik een paar stukjes citeren uit het boek, maar eigenlijk vind ik dat iedereen het in zijn geheel moet lezen. Het begint al op de boot van Frankrijk naar Amerika:

“Wij gingen de lift binnen en een jongen in een rood jasje met gouden knopen drukte met een elegant gebaar op een fraai knopje. De schitterende nieuwe lift ging een stukje omhoog, bleef steken tussen de verdiepingen en ging toen plotseling weer naar beneden, zonder acht te slaan op de jongen, die wanhopig op de knopjes drukte. Toen we drie verdiepingen lager waren in plaats van twee hoger, hoorden we een pijnlijk bekende frase, echter in het Frans uitgesproken: ‘lift defect’.”

En als noot wordt (door de vertaler?) het volgende toegevoegd aan deze passage: “Deze frase was (en is) een algemeen gebruikt symbool voor het falen van de Sovjeteconomie.”

Uiteraard krijgt met name ook Amerika te maken met de kritische observaties van de schrijvers, en wordt tegelijkertijd een verklaring gegeven voor de titel van het boek:

“Hoe is het gekomen dat het rijkste land ter wereld, een land van veehouders en landbouwers, van goud en buitengewone industrie, een land met voldoende grondstoffen om een paradijs mee tot stand te brengen, zijn volk geen lekker brood kan geven, geen vers vlees, roomboter en rijpe tomaten?”

“Amerika ligt aan een grote autoweg. Wanneer je de ogen sluit en tracht het land op te roepen waar je vier maanden geweest bent, stel je je niet Washington met zijn tuinen voor, met zijn zuilen en zijn complete verzameling standbeelden, niet New York met zijn wolkenkrabbers, met zijn armoede en rijkdom, niet San Francisco met zijn steile straten en hangbruggen, niet de bergen, niet de fabrieken, niet de canyons, maar een kruispunt van twee wegen en een benzinestation tegen een achtergrond van draden en reclameborden.

(…)

Amerika is voornamelijk een één- en tweeverdiepingenland. Het grootste deel van de bevolking woont in kleine stadjes met drieduizend inwoners, vijf-, tien-, vijftienduizend.

(…)

Een autoreis door Amerika lijkt op een reis over de oceaan, eentonig en immens. Wanneer je ook aan dek komt, ’s ochtends of ’s avonds, bij storm of windstilte, op maandag of op donderdag, altijd is er rondom water waar geen eind aan komt. Wanneer je ook uit het autoraam kijkt, altijd is er een uitstekende vlakke weg met benzinestations, toeristenhuisjes en reclameborden langs de kant. Dat alles heb je gisteren en eergisteren ook al gezien, en je weet dat je morgen en overmorgen hetzelfde zult zien. En de maaltijd in de staat Ohio zal dezelfde zijn als die van gisteren, toen we door de staat New York zijn gereden. Precies als op een schip, waar verandering van breedte- en lengtegraad niet leidt tot een verandering in het menu en het dagprogramma van de passagiers. In deze consequente eentonigheid ligt de kolossale kracht en de onschatbare rijkdom van de Verenigde Staten. (…) het is het land van automobielen en elektriciteit.”

Veel meer passages vragen er als het ware om geciteerd te worden. Maar zoals gezegd vind ik dat het hele boek de aandacht meer dan waard is. Ik raad iedereen daarom aan om te proberen een exemplaar te bemachtigen en samen met de schrijvers de reis door Amerika te maken.