Cicero

Antigone

Antigone – Jean Anouilh

Vandaag (her-)lees ik het toneelstuk Antigone, van Jean Anouilh. Tot mijn verbazing heb ik mijn oude Franstalige schooluitgave zonder moeite kunnen terugvinden in mijn boekenkast. Blijkbaar heb ik dit boekje zo ongeveer mijn hele leven meegesleept en -verhuisd. De uitgave is van 1969, en rond die tijd – in vwo-klas 3 of 4 – werd die ingezet als lesstof. Mijn eerste kennismaking met ‘literatuur’. De tekst maakte op mij indertijd een verpletterende indruk, dat herinner ik me nog.

Antigone is een theatertekst uit 1942, gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van Sophocles (5^e eeuw v.Chr.). Het werd begin 1944 voor het eerst opgevoerd in het door Duitsland bezette Parijs. Mede daardoor heeft het stuk een sterke politieke lading gekregen (waarover de meningen trouwens nogal uiteen blijken te lopen). Wat mij vooral is bijgebleven, en ook nu weer opvalt, is de dreiging die vanaf de eerste woorden van de proloog voelbaar is. Vanaf het begin leiden alle handelingen en dialogen naar de onafwendbare catastrofe. Het stuk is sober van opzet, zonder enige opsmuk, maar wel prachtig poëtisch verwoord.

De plot van het verhaal komt erop neer dat het meisje Antigone haar morele waarden boven de wetten van de staat stelt. Haar verzet tegen de gevestigde orde is zo onverzoenlijk, dat dit onvermijdelijk moet leiden tot een fatale afloop. Ze is niet bereid tot compromissen wat betreft de concrete wetsovertreding (het ritueel begraven van haar gedode broer), en ook niet om wat voor concessies dan ook te doen om daarmee haar persoonlijk geluk veilig te stellen:

“Quel sera-t-il, mon bonheur? Quelle femme heureuse deviendra-t-elle, la petite Antigone? Quelles pauvretés faudra-t-il qu’elle fasse elle aussi, jour par jour, pour arracher avec ses dents son petit lambeau de bonheur? Dites, a qui devra-t-elle mentir, à qui sourir, à qui se vendre? Qui devra-t-elle laisser mourir en détournant le regard? (…) Vous me dégoûtez tous avec votre bonheur!”

(“Hoe zal het zijn, mijn geluk? Wat voor gelukkige vrouw zal zij worden, de kleine Antigone? Welke armzaligheden moet zij uithalen, ook zij, dag na dag, om met haar tanden haar kleine klompje geluk af te scheuren? Zeg me, tegen wie zal zij moeten liegen, tegen wie glimlachen, aan wie zich verkopen? Wie zal zij moeten laten sterven door de blik af te wenden? … Jullie doen me walgen, met je geluk!”)

Verzet, en het vasthouden aan eigen (morele) verantwoordelijkheid zijn wapens tegen gevestigde orde en politieke belangen. Jean Anouilh belicht in zijn Antigone de twee kanten van de medaille. Het is aan de lezer/toeschouwer om te bepalen welke kant die kiest.

Ik vind deze versie van de oorspronkelijk Griekse tragedie nog even indrukwekkend als eertijds…

...