Cicero

Billy Budd

Herman Melville - Billy Budd

Kort geleden kocht ik in de ‘ramsj’ voor nog geen vier euro de ‘roman’ (gezien de omvang zou ik eerder spreken van ‘novelle’) Billy Budd, voormastgast van Herman Melville. Een mij onbekend werk van de schrijver van Moby-Dick, waartoe ik vooral werd aangetrokken door de naam van de schrijver. Ik had er geen idee van dat dit boekje mij voor allerlei verrassingen zou plaatsen...

Billy Budd is een jonge matroos die gedwongen op een Engels oorlogsschip te werk gesteld wordt. Hij staat in de gunst bij de hele bemanning door zijn naïeve onschuld en zijn natuurlijke levenslust. De onder-officier Claggert kan hem niet zetten en beschuldigt hem van opzetten tot muiterij. Vanwege een spraakgebrek kan Billy zich niet verdedigen tegen de beschuldigingen, en in een vlaag van woede slaat hij de man dood. De krijgsraad, aangevoerd door de scheepscommandant, laat de militaire discipline prevaleren boven hun gevoel van rechtvaardigheid en veroordeelt Billy ter dood.

Alhoewel het verhaal in zijn onderliggende thema – het conflict tussen militaire plicht en rechtvaardigheid – sterk doet denken aan klassiek Griekse tragedies, is de uitwerking naar mijn mening wat onevenwichtig en (te) ‘fragmentarisch’.
Prachtige zinnen, dat wel, en die zijn op zich al een genot om te lezen. Maar het verhaal wil niet echt op gang komen... Melville is zich daarvan bewust en schrijft ook ergens – ik kan het nu zo gauw niet terug vinden in de tekst – dat het in zijn verhaal aan een mooie plot of afronding ontbreekt omdat hij het niet verzonnen heeft maar een stukje realiteit of historie beschrijft. Die intentie wordt elders op een soortgelijke manier verwoord, als neerslag van de opvatting van de scheepscommandant Vere over literatuur:

“Zonder die literaire smaak, die minder geeft om het gebodene dan om de inkleding, ging zijn voorkeur uit naar die boeken waartoe iedere verstandige geest van hoger orde (...) van nature neigt: boeken over werkelijke mensen en gebeurtenissen, ongeacht van welk tijdperk, geschiedenis, biografie en originele schrijvers die, gelijk Montaigne, vrij van geteem en conventie en in de geest van gezond verstand over werkelijkheden filosoferen.” (p.35)

Ik denk dat dit precies de invalshoek weergeeft van waaruit Billy Budd geschreven is. En als je het boek vanuit dit gezichtspunt bekijkt, dan krijgt het verhaal ineens veel meer ‘reliëf’. Dat blijkt ook wel uit het feit dat er bij de Engelse Wikipedia een zelfstandig lemma gewijd is aan Billy Budd (http://en.wikipedia.org/wiki/Billy_Budd), en dat er bij het onderwerp Herman Melville veel plaats is ingeruimd voor een bespreking van de ontstaansgeschiedenis en receptie van juist dit verhaal. Twee citaten mogen het belang illustreren dat er heden ten dage gehecht wordt aan dit werk van Melville (dat inderdaad niet is voltooid en/of uitgegeven door de schrijver zelf maar pas na diens dood is samengesteld uit zijn nagelaten papieren):

“It has an ignominious editorial history, as poor transcription and misinterpretation of Melville's notes on the manuscript marred the first published editions of the text. For example, early versions gave the book's title as Billy Budd, Foretopman, while it now seems clear Melville intended Billy Budd, Sailor: (An Inside Narrative); some versions wrongly included a chapter that Melville had excised as a preface (the correct text has no preface); some versions fail to correct the name of the ship to Bellipotent (from the Latin bellum war and potens powerful), from Indomitable, as Melville called her in an earlier draft.”

“Voormastgast” is een vertaling van “Foretopman”. De titel van de Nederlandse vertaling wijst er dus al op dat deze niet gebaseerd is op een recente teksteditie van Billy Budd. Het is ook bepaald geen mooi woord, dat “voormastgast”, een tongbreker eerder. Maar goed, die titelvertalingen lijken een soort stokpaardje van me te worden, dus ik zal hier niet verder op ingaan. Gelijk door met het tweede citaat:

“In recent years, Billy Budd has become a central text in the field of legal scholarship known as law and literature. In the novel, Billy, a handsome and popular young sailor impressed from the merchant vessel Rights of Man to serve aboard H.M.S. Bellipotent in the late 1790s, during the war between Revolutionary France and Great Britain and her monarchic allies, excites the enmity and hatred of the ship's master-at-arms, John Claggart. Claggart devises phony charges of mutiny and other crimes to level against Billy, and Captain the Honorable Edward Fairfax Vere institutes an informal inquiry, at which Billy convulsively strikes Claggart because his stammer prevents him from speaking. Vere immediately convenes a drumhead court-martial, at which, after serving as sole witness and as Billy's de facto counsel, Vere then urges the court to convict and sentence Billy to death. The trial is recounted in chapter 21, the longest chapter in the book, and that trial has become the focus of scholarly controversy: was Captain Vere a good man trapped by bad law, or did he deliberately distort and misrepresent the applicable law to condemn Billy to death?” http://en.wikipedia.org/wiki/Herman_Melville - cite_note-31

Laat ik duidelijk zijn: ik vind dat je een boek in eerste instantie moet waarderen als op zichzelf staande eenheid. Dat wil zeggen dat ik vind dat je niet allerlei ‘side lecture’ of tekstverklaringen moet hoeven te lezen om een boek te kunnen waarderen. De waarde moet in het verhaal, gedicht of wat dan ook zelf liggen. Dit betekent echter niet dat wat extra aandacht voor de bredere context van het boek geen waardevolle toevoeging kan zijn aan de ‘waardering’ van een boek. Persoonlijk ben ik van mening dat je een boek niet gelijk moet wegleggen als je het uitgelezen hebt. Het rustig laten bezinken, ‘herkauwen’ als het ware, levert vaak verrassende extra’s op die het boek een extra lading of ‘betekenislaag’ kunnen geven. Daarmee ben je in staat om echt optimaal te genieten van je boeken, en zit je niet maar te lezen om te lezen. En daarmee til je het lezen uit boven ‘tijdverdrijf’, en maak je er een intellectuele activiteit van die je op de een of andere manier ‘rijker’ maakt...

De Engelse componist Benjamin Britten heeft een opera gebaseerd op het verhaal van Melville. Op Youtube beluisterde ik een aantal fragmenten uit de opera, en ik ga daar zeker de dvd van kopen (zo mooi...). Dat bewijst maar weer eens dat lezen meer kan opleveren dan je zou verwachten!

Tot slot keren we nog even terug naar het boek zelf, want het verhaal bevat meer aspecten die het uittillen boven een simpele vertelling van ‘good guys’ en ‘bad guys’, met daartussen de twijfelende vaderfiguur in de persoon van commandant Vere die tegen zijn gevoel in veroordeelt wie hem het liefst is. Melville weet met een enkele zin het verhaal op een hoger niveau te tillen in de volgende vergelijking:

“De strenge aanhanger van militaire plicht (...) kan tenslotte Billy aan het hart hebben gedrukt, zoals Abraham de jonge Isaak kan hebben omhelst op het moment waarop hij deze resoluut moest offeren in gehoorzaamheid aan het veeleisend gebod.”

Hiermee wordt het hele verhaal tot bijbelse proporties opgerekt, waardoor de beschreven gebeurtenissen buiten zichzelf treden en tot een uiting worden gemaakt van ‘eeuwige’ vraagstukken. Je herkent hierin de bijzondere kwaliteiten van de schrijver Melville.