Cicero

Bloemsdag

Robert-Jan Henkes, Erik Bindervoet - Bloemsdag

Bindervoet en Henkes (1962) danken hun bekendheid vooral aan hun werk als vertaler. Met name hun omzetting in het Nederlands van het onvertaalbaar geachte Finnegans Wake van James Joyce oogstte grote bewondering. Vorig jaar verscheen hun vertaling van Ulysses, die zij in het Nederlands omdoopten in “Ulixes”. Hun ‘eigen’ roman Bloemsdag (2004) is helemaal geënt op Ulysses. Het is een ‘pastiche’, een nabootsing van de beroemde roman van Joyce: naar taalgebruik en gedachtegoed lijkt het werk sterk op het origineel. Zo bestaat hun roman – evenals Ulysses – uit 18 hoofdstukken die elk een eigen stijl en taalgebruik kennen. Wel zijn Bindervoet en Henkes veel beknopter dan het origineel waarop zij zich baseren: zij weten het verhaal tot een kwart van de oorspronkelijke lengte in te korten.  Het grappige aan dit project is dat Bloemsdag een soort leeswijzer of introductie is op Ulysses, terwijl je dat laatste boek al moet kennen om Bloemsdag op de juiste waarde te kunnen schatten…

“In navolging van Joyce en zijn Ierse Ulysses trekken de schrijvers op 30 maart 2004 Amsterdam in. Van ’s ochtends vroeg tot diep in de nacht volgen zij het spoor van meneer Bloem en dichterpolemist Anton Wachterromans. De omzwervingen voeren ons door de Pijp en de Jordaan, naar het Vondelpark, Zorgvlied en de Wallen, krantenredacties en radiostudio’s, en naar vele herkenbare en minder herkenbare locaties in onze hoofdstad, inclusief de bijbehorende taaleigens.

-Het is een allegarie, zei Haviksman, die een zelfgedraaide sigaret opstak en hem liet bungelen aan zijn onderlip. Het is. Leuterkunde neemt Hoernalistiek bij neus.” (uit: omslagtekst)

En zoals de dag van Leopold Bloom min of meer in het teken staat van de begrafenis van een overledene uit zijn kennissenkring (Paddy Dignam), zo geven Bindervoet en Henkes met de media-aandacht voor de bijzetting van prinses Juliana in de Nieuwe Kerk te Delft een sfeerbepalende ‘achtergrondruis’ aan hun verhaal.

Het boek is vooral bedoeld voor Joyce-liefhebbers. Met name als geslaagde verwerking van diens taalvirtuositeit:

“Het loopt tegen pasen. Mensen krijgen weer spontaan gaten in hun handen en menig voorhuid scheurt. De Intocht van Christus in Amsterdam. Zolang de voorhuid strekt.” (p.97)

“Op datzelfde moment tuft Manke Manus in zijn Canta langs Hotel de l’Europe. Pleurop. Eu rot op: Eurotop. Zakkenvullers. Leefde boer Koekoek nog maar met zijn Europisch parlement.” (p.102)

Bindervoet en Henkes schrijven het verhaal in een Joyciaanse, maar toch eigen (hedendaagse) taal, waardoor de vele taalgrapjes en verwijzingen naar populaire liedjes voor de moderne Nederlandse lezer op dezelfde wijze vertrouwd zijn als die van Joyce voor het Engelse/Ierse publiek van zijn tijd. Ook hun verwijzingen naar Nederlandse schrijvers en geschriften geeft een goed beeld van de talloze verwijzingen die in Ulysses voorkomen naar de literaire kring waartegen Joyce zich (voornamelijk) afzette:

“Alwetend van dit alles, omdat niets menselijks hem vreemd is en de wereld zijn eigen geestesconstructie is, schrijdt in de Hobbemastraat, voor Cartier, de Nederlandse Homerus langs, in spijkerbroek en nazibruine regenjas. Kan maar geen genoeg krijgen van de PC Hooftstraat. Wat zal er gebeuren als straks zijn zoon wordt uitgeloot op het Barlaeus?” (p.96)

“Hufters waren ze – maar aardige hufters. Ze hadden hem moeten bevrijden uit zijn huis. Anders kwam-i er niet uit. ‘Het moet af’ had i gezegd.” (p. 175)

De laatste passage (verwijzing naar Nescio, Titaantjes) komt uit het hoofdstuk “Ossen van de zon”, het hoofdstuk dat zich afspeelt in een kraamkliniek. Joyce past zijn stijl – naar gelijkenis van het groeien van de embryo – in dit hoofdstuk voortdurend aan, daarbij de ontwikkeling volgend van de Engelse literatuur vanaf de middeleeuwen. In hun vertaling van Ulysses (2012) zoeken Henkes en Bindervoet naar Nederlandse equivalenten van de door Joyce gebruikte voorbeelden. Bloemsdag lijkt wat dat betreft dus op een voorstudie of vingeroefening voor hun latere vertaling…

Alles bij elkaar zijn Henkes en Bindervoet erin geslaagd om een aanschouwelijk beeld te schetsen van hoe Ulysses op tijd- (en land-)genoten moet zijn overgekomen. Een hele prestatie, ook al rammelt hun ‘roman’ verder aan alle kanten. Wat dat aangaat heeft Bloemsdag meer weg van een studentikoze persiflage op de omzwervingen van Bloom dan van een serieuze omzetting daarvan. Maar zodra ik dit schrijf, bedenk ik dat Joyce datzelfde verwijt zou kunnen treffen wat betreft zijn ‘omzetting’ van Homerus’ Odyssee naar het moderne Dublin…