Cicero

Candide

Voltaire - Candide

“In zijn filosofische vertelling Candide (1759) neemt Voltaire op sarcastische wijze stelling tegen de optimistische visie van o.a. Leibniz dat wij leven in de beste van alle werelden, geschapen door een God die het goed met ons voorheeft. Hij laat zijn goedgelovige held Candide op zijn reis over deze aarde (onder meer naar Suriname) de grootste ellende beleven, waarbij Voltaire en passant diverse sociale misstanden aan de kaak stelt en vooral de schijnheiligheid en intolerantie hekelt. Uiteindelijk breekt bij Candide het besef door dat zijn optimistische filosofieleraar Pangloss wel eens ongelijk zou kunnen hebben gehad en eenmaal thuis vat hij zijn inzichten samen in de beroemde zin 'il faut cultiver notre jardin': niet ijdel speculeren, maar hard werken om gelukkig te worden. Het flitsende en nog steeds actuele verhaal werd uitstekend vertaald en van een nawoord en voetnoten voorzien door Hans van Pinxteren.” (Biblion)
Over dit korte boekje, een ‘novelle’ als het ware (of Voltaire het zelf tot de ‘romans’ of de ‘contes’ rekende, weet ik niet) is niet veel meer te zeggen dan in bovenstaande recensie is geschreven. Hans van Pinxteren, de vertaler, weet in zijn voortreffelijke nawoord nog te melden:
“Voltaire is vierenzestig als hij het schrijft. Ondanks het persoonlijke leed waardoor hij is getroffen (…), ondanks zijn op een desillusie uitgelopen verblijven aan het hof van Versailles en dat van Berlijn, ondanks de hevige ontsteltenis die recente wereldcatastrofes (…) bij hem teweegbrengen, is dit boek met een bijna kwajongensachtige ironie geschreven.”
Dat vind ik een mooie aanbeveling om het boekje te lezen! Ik voeg daaraan nog slechts een citaat aan toe, als illustratie van de ironie van Voltaire:
“ ‘Maar met welk doel is deze wereld dan geschapen?’ vroeg Candide.
‘Om ons hoorndol te maken,’ antwoordde Martin.
(…)
‘Denkt u dat de mensen elkaar altijd hebben afgeslacht, zoals dat nu gebeurt?’ vroeg Candide. ‘Dat het altijd leugenaars, schurken, verraders, ondankbaren, rovers, zwakkelingen, losbollen, lafaards, jaloerse krengen, vreetzakken, dronkelappen, vrekken, strebers, sadisten, kwaadsprekers, wellustelingen, fanaten, hypocrieten en dwazen zijn geweest?’
‘Denkt u,’ zei Martin, ‘dat sperwers altijd duiven hebben opgegeten als ze die te pakken kregen?’
‘O, vast en zeker,’ zei Candide.
‘Nou dan,’ zei Martin, ‘als sperwers altijd dezelfde aard hebben gehad, waarom zouden de mensen dan veranderd zijn?’
‘Och,’ zei Candide, ‘er is toch wel een verschil, want de vrije wil…’