Cicero

De as van mijn moeder

De as van mijn moeder – Frank McCourt

“Mijn vader en moeder hadden in New York moeten blijven, waar ze elkaar hebben leren kennen, getrouwd zijn, en waar ik ben geboren. Maar ze zijn teruggegaan naar Ierland toen ik vier was (…).

Als ik terugkijk op mijn jeugd vraag ik me af hoe ik het eigenlijk overleefd heb. Uiteraard was het een beroerde jeugd: aan een gelukkige jeugd valt geen eer te behalen. Erger dan de doorsnee ongelukkige jeugd is de ongelukkige Ierse jeugd, en de ongelukkige Ierse katholieke jeugd spant de kroon.

Overal zijn mensen die ophakken of zaniken over hun ellendige kindertijd, maar de Ierse variant slaat alles: de armoede; een luie, drankzuchtige kletsmajoor van een vader; de vrome, vertwijfelde moeder weeklagend bij de haard; pedante pastoors; meedogenloze schoolmeesters; de Engelsen en de vreselijke dingen die ze ons achthonderd lange jaren hebben aangedaan.

Maar vooral – het vocht.

Boven de Atlantische Oceaan stegen enorme regenbuien op die traag over de rivier de Shannon dreven om zich daar voorgoed te vestigen in Limerick. De regen doorweekte de stad van nieuwjaar tot oudjaar. Hij bracht een kakofonie teweeg van scheurend gehoest, benauwd gereutel, aamborstig gepiep en teringachtig geblaf.”

Op de eerste bladzijde zet Frank McCourt aldus de grote lijnen uit. De rest van de roman is eigenlijk niet meer dan een illustratie en uitweiding van hetgeen hier uiterst bondig al is verteld. Totdat de verteller/hoofdpersoon vijf bladzijden voor het eind van het boek op negentienjarige leeftijd terugkeert naar Amerika:

“Hert is laat op de dag als The Irish Oak uit Cork vertrekt, langs Kinsale en Cape Clear vaart, en het is donker als de lichtjes twinkelen op Mizen Head, het laatste van Ierland dat ik voor God weet hoe lange tijd zie.” (p.395)

“De auteur van deze autobiografische roman is een gepensioneerde onderwijzer uit New York, waar hij in 1930 als kind van Ierse immigranten werd geboren. Na de dood van een zusje gaat het gezin terug naar Ierland. De vader is vaak werkeloos -en nog vaker dronken- en het steeds groter wordende gezin leeft in bittere armoede in Limerick. In dit boek beschrijft McCourt zijn jeugd, van zijn 4e tot zijn 19e jaar: één 'struggle for life', gezien door de ogen van een kind: vol verwondering, naïef, soms cru en steeds ontwapenend. Bij nauwkeurige lezing blijkt hoe knap dit boek is geconstrueerd: het vertellersperspectief en de keuze voor de tegenwoordige tijd leveren, zonder sentimenteel te worden, een ontroerend en levendig beeld op van een trieste jeugd in het Ierland van de jaren '30 en '40. Franks vader wil dat zijn kinderen bereid zijn om voor Ierland te sterven, de pastoor vindt dat je je leven moet geven voor het geloof: "...ik vraag me af of er nog iemand is die wil dat we blijven leven", luidt het even laconieke als cynische commentaar. Goede vertaling. Normale druk. Het boek kreeg de Pulitzer Prize 1997 voor biografie. Verfilmd; filmfoto op de omslag.” (Biblion recensie)

Het is een aangrijpend verhaal, dat vlot leest en zeker literaire kwaliteiten heeft. Al was het alleen al door de manier waarop Shakespeare (de dichter uit het vervloekte Engeland) de Ierse cultuur wordt binnen gesmokkeld:

“… en Shakespere zelf, de beste van allemaal, al is het dan een Engelsman. Shakespeare is net aardappelpuree, je krijgt er nooit genoeg van.” (p.301)

“Mevrouw Purcell vraagt: Weet je wat, Fankie? Nee, mevrouw? Shakespeare is zo goed, dat moet wel een Ier geweest zijn.” (p.302)