Cicero

De broers Karamazov

De broers Karamazov – Fjodor Dostojevski

“Vertaling uit 2005, onder de nieuwe, ‘modernere’ titel De broers Karamazov. De nieuwe vertaling is van de hand van Arthur Langeveld, wiens stilistische brille en tevens zeer grote nauwkeurigheid tot een bijzonder resultaat hebben geleid. De broers Karamazov, Dostojevski's hoofdwerk, is zowel een spannende als een filosofisch diepgravende roman. Een moord- en liefdesgeschiedenis wordt op een ongeëvenaarde manier gecombineerd met filosofische en religieuze problematiek. Een van de belangrijkste romans uit de wereldliteratuur.” (recensie Bol.com)

Het verhaal wordt verteld vanuit het standpunt van een ‘biograaf’ die de gebeurtenissen in het stadje Skotoprigonjevsk van dichtbij meegemaakt heeft. Deze heeft bepaald geen hoge dunk van vader Karamazov:

“Nu wil ik over deze ‘landheer’ (zoals hij bij ons genoemd werd, hoewel hij van zijn leven nauwelijks op zijn landgoed is geweest) slechts zeggen dat het een vreemde kerel was, van een soort dat men echter wel vaker tegenkomt: een man die niet alleen nietswaardig en pervers was, maar tevens ook een volslagen idioot – hoewel eentje die uitstekend in staat was om zijn materiële zaakjes te behartigen, maar dan ook niets meer dan dat.”

Op de eerste pagina weet de lezer al dat deze Fjodor Karamazov een tragisch en duister einde zal kennen. De spanning zit ‘m in de vraag hoe en door wie deze onsympathieke figuur zal worden vermoord, en daarna in de kwestie wie er voor de moord veroordeeld zal worden…

De broers Karamazov zijn voor het eerst sinds lange tijd bijeen bij hun vader Fjodor Pavlovitsj. Deze heeft nooit omgekeken naar zijn drie zonen Dmitri, Iwan en Aleksej, nadat hun moeders gestorven zijn. Aleksei wil het graf van zijn moeder zien en in het klooster treden, Dmitri heeft onenigheid met zijn vader over een erfeniskwestie en Ivan heeft een oogje op de verloofde van Dmitri. De echte dynamiek van het verhaal wordt pas in gang gezet als vader Fjodor en zoon Dmitri een bittere strijd uitvechten om de ‘femme fatale’ Groesjenka.

Dostojevski zet de zaak verder op scherp met diepgaande maatschappelijke, theologische en psychologische beschouwingen. “Alles is geoorloofd”, luidt de conclusie van één zo’n filosofisch/theologisch debat. Wie gaat dit principe in praktijk brengen? Uiteindelijk wordt Dmitri door een jury veroordeeld wegens de diefstal van 3000 roebel en de moord op zijn vader.

Deze lijvige roman kent vele zijwegen en uitweidingen. In eerste instantie lijken die af te leiden van het hoofdonderwerp, en de vaart uit het verhaal te halen. Maar uiteindelijk blijkt alles een eigen plaats en functie te hebben. Bijkomend voordeel is dat je op een bepaald moment het idee hebt dat je als lezer een beetje deel uitmaakt van de relatief kleine gemeenschap waarin het drama zich afspeelt. Je kent inmiddels iedereen, en gaat nu weer eens met de ene, en dan weer met de andere hoofdpersoon een tijdlang op pad.

Wat mij bij herlezing van deze roman met name opvalt is de geweldige stijl waarin die geschreven (en vertaald) is. Dat begint al bij de – vaak - relativerende opmerkingen van de ‘verteller’ annex ‘biograaf’ van deze familiegeschiedenis, en zijn ‘persoonlijke betrokkenheid’ waarvan hij op meerdere plaatsen blijk geeft (bijvoorbeeld in zijn verslag van het proces tegen Dmitri). En verder de balans tussen sentimentaliteit en de erop volgende, alles relativerende ironie: een hoofdstuk is gewijd aan een poging van Aleksej (of ‘Aljosja’, de Russische naamgeving is nogal flexibel…) om de vernedering die zijn broer Dmitri een plaatselijke ambtenaar en zijn zoontje heeft aangedaan enigszins te compenseren met een financiële ondersteuning aan het gezin. Op ‘hartverscheurende’ wijze wijst de gedupeerde uiteindelijk alle ondersteuning af en werpt het aangeboden geld weg. “Toen de ander uit het zicht was verdwenen, raapte Aljosja de twee bankbiljetten op. Ze waren alleen maar heel erg verkreukeld, er was op gespuwd en ze waren in het zand getrapt, maar verder waren ze nog ongeschonden en ze knisperden zelfs alsof ze nieuw waren toen Aljosja ze uitvouwde en gladstreek. Hierna vouwde hij ze op, stopte ze in zijn zak en ging naar Katherina Ivanovna om verslag uit te brengen over het welslagen van haar opdracht.”

Mooi is uiteraard ook het ‘open einde’ aan het verhaal. Er zit iets ‘onrechtvaardigs’ en ‘onbevredigends’ in de afloop, het ‘schuurt’. Zo blijft er veel stof tot overpeinzen aan deze hele familievete… Eén van mijn absolute favorieten uit de (mij bekende) literatuur!