Cicero

De eenzaamheid van de waanzin

Ranne Hovius - De eenzaamheid van de waanzin

“Hoe kan het verstand zo op een dwaalspoor raken dat waanzin het gevolg is? Waarom kan iemand schijnbaar zonder aanleiding in diepe somberheid verzinken? Dit zijn vragen waarover zowel psychiaters als schrijvers zich buigen. Psychiaters beantwoorden ze voor groepen mensen met vergelijkbare problemen - zij leveren de theorie. Schrijvers laten zien hoe het individu leeft met angsten, somberheid of een psychose - zij maken compassie en begrip mogelijk.
Ranne Hovius verbindt de ontwikkelingen in psychiatrie en literatuur. Ze geeft tal van schrijvers uit de voorbije eeuwen het woord: van Goethe, Dickens, Poe, Flaubert, Nabokov en Patrick McGrath, tot schrijvers die over hun eigen ervaringen met de waanzin vertellen, zoals Gerard de Nerval, Sylvia Plath en David Sedaris. Daarnaast beschrijft zij de psychiatrische theorieën die in hun werk doorklinken, waaronder die van Lombroso, Freud, Skinner en Laing, en de onderliggende ideeën van het huidige handboek van de psychiatrie, de DSM.
Met elke koerswijziging in de psychiatrie veranderen de literaire verhalen. Want wie geloofwaardig over waanzin wil schrijven, moet rekening houden met de psychiatrische opvattingen van zijn tijd. De eenzaamheid van de waanzin is een boeiend verslag van een literaire reis tegen de achtergrond van de ontwikkelingen in de psychiatrie.
Ranne Hovius is psycholoog en journalist, onder andere voor de Volkskrant.”

Bovenstaand citaat is de uitgeverstekst van Hovius’ boek over 2 eeuwen interactie tussen psychiatrie en literatuur. En wat mij betreft een uitstekende samenvatting van het boek. Het is inderdaad “een boeiend verslag van een literaire reis tegen de achtergrond van de ontwikkelingen in de psychiatrie”, maar ik ben er niet zeker van of ik tot het eind toe geboeid zou zijn gebleven als ik het stomweg had uitgelezen. Gelukkig echter ben ik in het bezit van een welgevulde boekenkast, en op een bepaald moment besloot ik daar dan ook maar gebruik van te maken om wat relevante werken naast Hovius’ handboek te lezen.

Ik koos daarvoor in eerste instantie Kreupel hart van de Amerikaanse dichteres Anne Sexton. Haar gedichten geven een ‘insight view’ in de waanzin en in de (dichterlijke) verwerking daarvan. Omdat Kreupel hart een vrij omvangrijke verzamelbundel is die ik ook niet in één keer van voor tot achter wilde uitlezen, pakte ik er ook nog het boekje Aurelia bij, waarin Gerard de Nerval verslag doet van zijn waanzin.

Intussen kreeg ik behoorlijk de smaak te pakken, en op het moment dat Ranne Hovius de 19^e eeuwse roman De vrouw in het wit van Wilkie Collins ter sprake brengt, besef ik dat ik dit boek al heel lang op mijn ‘verlanglijstje’ had staan. Dit was het zetje dat ik blijkbaar nodig had: ik kocht de digitale uitgave en begon er direct in te lezen…

Voor mij is De eenzaamheid van de waanzin hiermee een soort raamvertelling geworden, die ik naar eigen believen naar alle kanten kan uitbreiden. Zo noemt Hovius op een bepaald moment de film Spellbound van Hitchcock als voorbeeld van de psychoanalyse, waarbij beelden uit het onderbewuste (zoals dromen) aanknopingspunten bieden voor de oplossing van problemen of – zoals in dit geval bij Hitchcock –van een misdaad. Ik trek een avond uit om die film te kijken en zo lekker in de sfeer van mijn onderwerp te blijven…

Het werkt twee kanten op: Hovius’ boek biedt een kader voor de literaire verwerking van de waanzin, terwijl de originele werken het onderwerp (waanzin) op uiteenlopende wijze ‘verbeelden’, op een manier die geen enkele afstandelijke wetenschapper of journalist zou kunnen benaderen.

Ik heb meer werken die Hovius bespreekt in mijn bibliotheek, zoals Jane Eyre van Charlotte Brontë, Dagboek van een gek en andere teksten van Gogol, het verzamelde werk van Jan Arends… Die ga ik op dit moment allemaal niet herlezen. Het moet tenslotte geen obsessie worden, of een uitgebreide studie: die heeft Ranne Hovius namelijk net gepubliceerd…