Cicero

De faculteit van de onnodige kennis

Joeri Dombrovski – De faculteit van de onnodige kennis

De faculteit van de onnodige kennis is een Kafkaiaanse komedie, een diep tragische geschiedenis van Rusland onder Stalin, een liefdesgeschiedenis en een dodelijk serieus debat over de aard van de gerechtigheid, maar boven alles is het een subtiele en complexe roman, vol personages die zo onvoorspelbaar zijn als het leven zelf.

Op een zonnige dag in 1937, het jaar dat in Rusland bekend staat als het jaar van de Grote Terreur, bespreekt een groep archeologen in Kazachstan de zojuist gevonden resten van een gouden diadeem. (…) Ondertussen zint Jakov Neuman, een ambitieuze NKVD-officier, op mogelijkheden om een groot politiek showproces in Alma-Ata te organiseren waarmee hij Moskou naar de kroon kan steken. De mysterieuze verdwijning van het diadeem geeft Neuman aanleiding om de archeoloog Zybin op te pakken als hoofdverdachte in een sabotage-complot. Terwijl zijn collega Kornilov als verklikker in het net van de veiligheidsdienst verstrikt raakt, wordt Zybin maandenlang aan uitputtende verhoren onderworpen… (uit de omslagtekst)

De titel van de roman staat voor de rechteloosheid in het Sovjetsysteem:

‘Ja, ja,’ zuchtte Zybin, ‘u hebt volkomen gelijk! Ik heb het gehoord, ja! De faculteit van de onnodige kennis. Het recht is de faculteit van de onnodige kennis. Socialistische doelmatigheid, dat is het enige wat in deze wereld telt. (p.357)

Joeri Dombrovski (1909 – 1978) werd in 1933 naar Alma Ata verbannen, wegens zogenaamde ‘anti-sovjetactiviteiten’. In 1937 werd hij daar gearresteerd, maar na enige maanden werd hij verrassenderwijs vrijgelaten. De faculteit van de onnodige kennis is een afspiegeling van deze ervaringen van de auteur. Overigens zou de schrijver later alsnog tot dwangarbeid in de kampen van de Goelag veroordeeld. De faculteit van de onnodige kennis verscheen voor het eerst (in het Russisch) in Parijs, in 1978, een maand voor de dood van de schrijver; pas in 1988 kon de roman in de Sovjet-Unie verschijnen als uitvloeisel van Gorbatsjovs glasnost.

De faculteit van de onnodige kennis is met zijn 500 bladzijden een lijvige roman. Voor het grootste deel leest het verhaal echter vlot weg, mede door de vele natuurlijk aandoende dialogen. Maar ook door de ‘lichte’ toon die de auteur aanslaat waar dat mogelijk is. De roman begint als volgt:

“De archeologen groeven in de grond, ze groeven en groeven, maar vonden niets. Ondertussen liep augustus al op zijn eind; over de marktkramen en tuinen trokken snelle schuine slagregens voorbij (in Alma-Ata is het rond deze tijd altijd regenachtig), en voor het werk hadden ze op z’n hoogst nog maar een maand. Overdag bleef het intussen snikheet; de grote witte boiler van de expeditie werd zo warm dat je hem niet kon aanraken. Als je de berg op liep en een emmer water leeggoot, verdampte de plas onmiddellijk, terwijl de aarde even droog, ondoordringbaar en grijs bleef. Op een keer kreeg een van de arbeiders een echte zonnesteek. Dat was een toestand! Ze renden naar de EHBO-post van de kolchoz om een brancard te halen.”

En zo gaat dat nog even verder op een even informele toon. De serieuze toon wordt bewaard voor de verhoren, wanneer het er voor de auteur echt om lijkt te gaan… Al met al een indrukwekkende, maar over het algemeen toch vlot leesbare roman.