Cicero

De geheime geschiedenis van Costaguana - Juan Vásquez

“Ik was naar Colón gegaan omdat me verteld was dat ik mijn vader daar zou vinden, de beroemde Miguel Altamirano; zodra ik echter met mijn stinkende voeten, mijn stijve, vochtige laarzen, de Schizofrene Stad betrad, ging alle nobelheid van het klassieke thema – Oedipus en Laios, Telemachus en Odysseus – al snel naar de verdommenis.” (p.67)*

De ‘verteller’ presenteert zijn verhaal als een soort verantwoording van zijn leven voor een denkbeeldige ‘lezersjury’, die zich van lieverlee steeds meer lijkt te kristalliseren in zijn door hem in de steek gelaten dochter Eloísa. Daarnaast geeft de roman een beeld van de bloedige en dramatische geschiedenis van Colombia, en van de afscheiding van de provincie Panama. Vásquez kent zijn (literaire) klassieken, getuige de vele ex- en impliciete verwijzingen naar de wereldliteratuur. De auteur weeft een heel web van draden naar grote schrijvers van weleer.
Het zijn deze quasi argeloos door de tekst gestrooide citaten en verwijzingen, die wat mij betreft de ‘kersen op de taart’ vormen. Veel meer dan Vásquez’ nogal drammerig overkomende ‘discours’ met de Pools-Engelse schrijver Joseph Conrad, die er door de verteller van beticht wordt er met zijn levensgeschiedenis vandoor te zijn gegaan. In feite is het natuurlijk Vásquez die zijn verhaal baseert op de honderd jaar eerder verschenen roman Nostromo van Joseph Conrad…

Het verhaal begint op de dag dat de dood van de beroemde romanschrijver Joseph Conrad publiek gemaakt wordt. Waarom de Colombiaanse verteller José Altamirano zo’n hekel heeft aan deze romanschrijver, wordt pas aan het eind van de roman onthuld. Intussen vertelt hij hoe zijn vader Miguel Altamirano - activist, idealist, optimist – Bogotá verlaten heeft, om in het verre Panama over de bouwers van de Panama Railroad te schrijven. Jaren later gaat José op zoek naar zijn vader in Colón. Daar zal hij ook zijn grote liefde ontmoeten, in de persoon van een Franse ingenieurs-vrouw.

José Altamirano blijkt een geweldige verteller. Hoewel hij aan de politiek geen boodschap zegt te hebben, is de roman daarvan doordrenkt. Het verhaal over de vader, een journalist die meende te schrijven wat goed voor zijn land was, is een prachtig voorbeeld van het feit dat mensen weigeren (of niet in staat zijn) hun idealistische oogkleppen af te doen. Dit is ook het verhaal over een land dat min of meer gekocht en ingelijfd wordt door het machtige Amerika. Het speelt in een tijd – tweede helft 19^e eeuw - waarin (Zuid-Amerikaanse) revoluties aan de orde van de dag zijn, waarin goudzoekers hun geluk nalopen en arme arbeiders de grootse werken van de geschiedenis bekopen met hun dood.

Het boek bevat prachtige sfeertekeningen van het klimaat en de levensomstandigheden in Colombia en Panama, en aangrijpende beschrijvingen van het lot van de individuele personages in het verhaal. Wat mij bovenal aanspreekt in deze roman is de ‘losse’ vertelstructuur en de (quasi) informele toon waarop de verteller ons betrekt bij zijn geschiedenis. Ook bij ‘herlezing’ komt de roman op mij nog even sprankelend over als de eerste keer dat ik die las, zo’n 15 jaar geleden.

* De eerste zin uit dit citaat klinkt mij gelijk al bekend in de oren. Het lijkt een verwijzing naar de openingszin uit Juan Rulfo’s Pedro Páramo (Mexico, 1955). Die luidt: “Ik was naar Comala gekomen omdat me gezegd was dat daar mijn vader, een zekere Pedro Páramo, woonde.” De gelijkenis is zo opvallend dat het haast geen toeval kan zijn, zeker gezien het feit dat Vasquez zijn verhaal lardeert met talloze citaten uit de wereldliteratuur.