Cicero

De grenzen van mijn taal

De grenzen van mijn taal – Eva Meijer

“In 2016 slikten meer dan een miljoen Nederlanders een antidepressivum. Over de behandeling van depressie is al veel geschreven, over de betekenis ervan veel minder. In De grenzen van mijn taal. Een klein filosofisch onderzoek naar depressie gebruikt Eva Meijer haar eigen ervaringen met depressie als vertrekpunt om het fenomeen in kaart te brengen.
Ze beschrijft hoe je waarneming en gevoel kunnen veranderen als je depressief bent, en ze onderzoekt hoe mensen met terugkerende depressies als scheve bomen doorgroeien: hoe niet hun hersenen maar hun ziel verandert. Ze schrijft over de rol van therapie en taal, en ons vermogen om ons in gesprekken met anderen opnieuw vorm te geven.
Ook de sociale en culturele dimensies van depressie komen aan bod. Het lijkt alsof we leven in een maatschappij waarin geluk te koop is en waarin mensen vooral als consumenten worden gezien, wat bijdraagt aan de depressie-epidemie.
De grenzen van mijn taal is een pleidooi voor letterlijk in beweging blijven, goed blijven kijken en standvastig zijn. Uiteindelijk is het een zoektocht – die voert langs inzichten van filosofen en kunstenaars, wandelingen met honden en de troost van stilte, poezen, hardlopen en winterbomen – naar wat ons leven betekenis geeft.” (Uitgeverstekst)

Wat mij met name nieuwsgierig maakte naar dit boekje was in eerste instantie de filosofische referentie in de ondertitel (“een klein filosofisch onderzoek naar depressie”). Dat onderzoek voert haar naar het terrein van de filosofie, de literatuur en de beeldende kunst. Dat bredere kader spreekt mij aan, daar ben ik benieuwd naar.

Filosofen als Sartre, Merleau-Ponty, Foucault en Wittgenstein komen ter sprake, en ook de verhalen van Kafka, maar die literair-filosofische ‘inbedding’ blijft wat dunnetjes. Het verhaal van de depressies van de auteur vormt de basis en het middelpunt van dit ‘essay’. Daar plakt Eva Meijer dan de door haar gelezen (en bekeken) passages uit filosofie, literatuur en beeldende kunst aan vast. Dat geeft volgens mij in de eerste plaats een soort houvast aan de auteur: in haar depressies staat zij niet alleen. Daardoor is zij in staat om er wat meer afstand van te nemen, waardoor die depressies enigszins beheersbaar worden. Ze worden niet louter meer ‘ondergaan’, maar er wordt op een hoger niveau op gereflecteerd. Door te ‘objectiveren’ wordt de depressie kenbaar en daarmee (gedeeltelijk) beheersbaar.

In de recensie van Ranne Hovius (Volkskrant, 26-01-2019) wordt dit aspect ook genoemd: “De verwijzingen naar filosofie, kunst en literatuur lijken vooral zinvol als ijkpunten aan de hand waarvan Meijer haar eigen ervaringen ordent en verwoordt. Het verhaal van Kafka (de hongerkunstenaar) verbindt ze aan haar eigen, inmiddels overwonnen anorexia. Een verwijzing naar het belang dat de Franse filosoof Merleau-Ponty hecht aan gewoontes, strookt met haar eigen ervaring hoe het vasthouden aan gewoontes - het dagelijks wandelen met haar honden, hardlopen, werken - haar helpt om depressieve periodes te doorstaan.”

Hoewel dus minder diepgravend dan waarop ik hoopte, is dit essay – juist door dit zoeken naar ‘aanknopingspunten’ vanuit die persoonlijke ervaringen – wat mij betreft alleszins de moeite waard.