Cicero

De hoogmoedige doden

Kenzaburo Oë - De hoogmoedige doden

Het titelverhaal – De hoogmoedige doden - begint met de beschrijving van een soort ballet dat opgevoerd wordt door de talloze lijken die in een bad van alcohol drijven:
“ De doden wonen in een donkerbruine vloeistof. Ze haken hun armen in elkaar en duwen tegen elkaars hoofden. Ze drijven aan de oppervlakte of zijn half weggezonken. Ze zijn in een lichtbruine zachte huid gewikkeld en hebben een onwrikbare en enigszins hautaine inzichzelfgekeerdheid. Ze concentreren zich op hun eigen binnenste, maar toch wrijven ze hardnekkig tegen elkaars lichamen.”

De hoogmoedige doden is een “bundel met vijf novellen van een van Japans meest op de voorgrond tredende schrijvers van de moderne generatie. Zijn vele contacten met de westerse wereld zullen mede aanleiding geweest zijn voor het feit, dat de geheel eigen Japanse sfeer, die het werk van oudere auteurs als Kawabata kenmerkt, in zijn verhalen ontbreekt. Schrijver weet echter op zeer suggestieve wijze bepaalde situaties weer te geven die doen denken aan het proza van Jan Wolkers. De keuze van onderwerpen (het eerste verhaal speelt zich af op de pathologisch-anatomische afdeling van een academisch ziekenhuis waar lijken bestemd voor de snijkamer vanuit de ene kuip in een andere overgeheveld moeten worden) zal niet door alle lezers worden geapprecieerd. De na-oorlogse Amerikaanse bezetting van Japan vormt een steeds terugkerend thema. De schrijver kreeg onlangs de Nobelprijs voor literatuur.” (Biblion recensie)

Bij mij riepen de verhalen van Oë in eerste instantie vooral associaties op met de vroege verhalen van Sartre (De Muur, 1938, moet ik herlezen!). Maar Wolkers kan ook, inderdaad (ook herlezen dus). De verhalen uit de bundel zijn rauw en heftig, en bovendien erg ‘fysiek’, op het provocerende af.

Het tweede verhaal – Om andermans voeten - begint net als het eerste met de beschrijving van een afgesloten wereld:
“ Rustig en kalm brachten wij ons leven door achter de taaie en dikke wand. Hoewel ons leven totaal was afgesloten van de buitenwereld en wij ons eigenlijk in een vreemd soort gevangenschap bevonden, deden wij nooit ontsnappingspogingen of bijzondere moeite om allerlei informatieve berichten uit de buitenwereld op te vangen of te verzamelen. Je zou beter kunnen zeggen dat er voor ons geen buitenwereld bestond. Ons leven achter de muur was vrolijk en boeiend.”

Gaat het in dit verhaal om wandluizen, zo vraag je jezelf af bij het lezen van deze eerste zinnen. Nee dus, maar achteraf blijkt die eerste indruk eigenlijk toch weer wonderwel te passen...
Het derde verhaal – Een dier houden – is het langste (en volgens mij ook het beste) verhaal uit de bundel. Het begint als volgt:
“ Mijn jongere broer en ik zaten in het dal met houten stokjes te roeren en te vegen in de zachte bodem van de voorlopige crematiekuil. Het rook naar vet en as. Het was een eenvoudige crematiekuil. Er was een open plek gehakt in het struikgewas en er was maar een klein beetje grond weggegraven. (...) We waren naar de crematiekuil gegaan om te zien of er nog goedgevormde botten van doden te vinden waren. We zouden ze als onderscheiding op onze borst kunnen hangen. Maar jammer genoeg hadden de kinderen van het dorp alles al weggehaald, zodat we niets meer konden vinden.”
Deze novelle gaat over een tienjarige Japanse jongen die beleeft dat een boven zijn dorp neergeschoten negerpiloot in zijn huis gevangen gehouden wordt, met dramatische afloop.

Het vierde verhaal – De schapen met de blote billen – gaat over de vernederingen die de Japanners te verduren krijgen van de (Amerikaanse) bezettingsmacht. Een vrij heftig verhaal, waarin (de dreiging van) fysiek geweld en de ontluisterende gevolgen daarvan beklemmend realistisch beschreven worden.
Ook het laatste verhaal – Zijn ze plotseling hun mond verloren? – gaat over de Amerikaanse bezetting van Japan na WO-II, maar nu met name over een Japanse collaborateur die onder dekking van de Amerikanen zijn eigen machtsspelletje denkt te kunnen spelen. Ook in dit verhaal wordt de ‘Japanse mentaliteit’ door Oë meedogenloos beschreven.

Goed boek, knap geschreven, al heb ik geen van de verhalen met een ‘behaaglijk’ gevoel kunnen lezen. Maar dat was waarschijnlijk de intentie ook niet van de schrijver...