Cicero

De klerk Bartleby

Herman Melville - De klerk Bartleby

De verteller, een jurist die kantoor houdt op Wall Street, een benaming die verwijst naar het uitzicht op de blinde muren rondom het kantoor, introduceert de held van zijn verhaal als volgt: “… ik bedoel de kopiisten of klerken uit de juridische wereld. Ik heb er heel veel gekend, in mijn werkende en persoonlijke leven, en als ik wilde, zou ik aardig wat verhalen kunnen vertellen die bij een blijmoedig man een glimlach zouden opwekken en bij een gevoelige ziel een traan. Maar de levensgeschiedenissen van alle andere klerken vallen in het niet bij een paar episodes uit het leven van Bartleby, de vreemdste klerk die ik ooit heb ontmoet of over wie ik ooit heb gehoord. Terwijl ik van andere kopiisten een uitputtende levensbeschrijving zou kunnen geven, is zoiets bij Bartleby onmogelijk. Ik geloof dat er niet voldoende informatie bestaat voor een complete en bevredigende biografie van deze man. Dat is een onherstelbaar verlies voor de literatuur.”

De klerk Bartleby manifesteert zich als een werknemer waarop geen vat te krijgen is, en die in de loop van het verhaal steeds minder taken wenst uit te voeren. Op het laatst vegeteert hij nog slechts, zonder iets te ondernemen of doen. Met zijn houding drijft hij zijn collega’s en superieur tot wanhoop, maar die zijn niet in staat om daar iets aan te veranderen.

Met Bartleby loopt het slecht af. De verteller weet achteraf niet meer informatie over de klerk te vergaren dan het gerucht dat deze eerder werkte bij het Dead Letter Office, de afdeling onbestelbare brieven. Zijn taak was om deze ‘dode’ brieven af te handelen, dat wil zeggen vernietigen. Brieven met “vergeving voor degenen die in wanhoop stierven, hoop voor degenen die zonder hoop stierven, goede tijding voor degenen die ten onder gingen aan rampspoed zonder enige verzachting. Bedoeld als levensteken, sterven deze brieven een spoedige dood.”

Volgens de vertaalster Rosalien van Witsen moet het verhaal van Bartleby worden opgevat als de vertwijfelde reactie van de schrijver Melville op de slechte ontvangst van zijn roman Moby Dick: “Het leven is voor hem uitzichtloos en zinloos geworden. Tijdens zijn leven zal hij geen erkenning meer krijgen. (…) Ook hij staat voor een muur van onbegrip. Niemand begrijpt zijn Moby Dick.” Of deze interpretatie juist is weet ik niet. Wel dat dit verhaal met het relaas van de klerk en de verwijzing naar de onbestelbare brieven genoeg stof tot overdenking biedt. En dat het in zijn combinatie van humor en melancholie erg mooi geschreven is. Een pareltje!