Cicero

De leeuw en zijn hemd

Nelleke Noordervliet - De leeuw en zijn hemd

In het boekenweekessay 2013 bespreekt Nelleke Noordervliet als fictief “embedded journalist” enkele schaduwkanten van de Nederlandse geschiedenis. Ze is op zoek naar de wortels van ons Nederlanderschap in het kader van het thema van de boekenweek: “Gouden Tijden, Zwarte Bladzijden”. Haar benadering is licht ironisch van toon. Mede daardoor is het een prettig leesbaar boekje geworden.

Aan het eind van het essay vat zij – in een fictieve dialoog met kunsthistoricus Johan Huizinga – haar onderzoek en conclusies als volgt samen:

“ ‘Ik heb gezien hoe het succes van de Gouden Eeuw tot toetssteen werd gemaakt van onze identiteit.  En hoeveel moeite we daarmee hadden. Rond 1800 de schaamte dat de erfenis er doorheen was gejaagd, maar ook de hoop op een nieuw elan. Rond 1900 de borstklopperij: we zijn beter dan toen, en nu rond 2000 hebben we eigenlijk geen contact meer met dat verleden, of het moest zijn dat we ons schamen voor de fouten en de successen onszelf niet meer toerekenen. Evenwichtig en open is dat niet.  Denkt u dat we in een federatief Europa en in een grote wereld kunnen functioneren door het Nederlanderschap opnieuw uit te vinden, de schaamte te overwinnen, de fouten te erkennen zonder permanent mea culpa, de trots op stevige grond te vestigen…’ Ik hoor mezelf praten, een echo van Verwey dreigt, ik houd midden in mijn zin op.

‘Bescheidenheid,’ zegt Huizinga, en legt een hand op mijn arm, ‘zelfbewuste bescheidenheid en soberheid, elegante soberheid. Hartstochtelijke nuchterheid, opportunistische zindelijkheid. En een vleug ironie, daarmee komt u er wel. Daarmee komen wij er wel.’

Zijn toon lijkt ernstig, maar ik hoor een licht trillen alsof hij op het punt staat in lachen uit te barsten.”

Waarmee Noordervliet maar wil zeggen dat wij onszelf en ons Nederlanderschap niet tè serieus moeten nemen…  Al eerder, in een commentaar op de 19^e eeuwse nationalistische dichter Albert Verwey, constateert Noordervliet dat de Nederlander lijdt aan een vorm van onoplosbaar dualisme:

“… in een egalitaire samenleving zijn heldendom en grootheid verdacht. Je kunt nu eenmaal niet beide hebben: gelijkheid en onderscheid. De egalitaire samenleving schept het maaiveld. Het maaiveld is het meest Nederlandse van alle begrippen. Het heeft het voordeel van openheid en ruimte, en het nadeel van jaloezie en middelmaat. Als iets tot schaamte om trots dwingt is het wel het maaiveld. Op het maaiveld sneuvelen ambities. Het maaiveld houdt ons met beide benen in het veen.” (p.48)