Cicero

De meester en Margarita

De meester en Margarita – Michail Boelgakov

De roman De meester en Margarita geldt als één van de belangrijkste romans uit de 20ste eeuwse wereldliteratuur. De duivel en zijn handlangers overvallen Moskou. Het moet tussen 1925 en 1940 zijn. De stad is in paniek: willekeurige mensen worden plotseling krankzinnig of onthoofd, veranderen in vampiers of verdwijnen op mysterieuze wijze. In een parallelle verhaallijn heeft een schrijver (de 'meester') een roman geschreven over Pontius Pilatus, de romeinse stadhouder die na de kruisiging van Christus zijn handen in onschuld wast. Hoewel zijn boek niet door de censuur komt en dus niet kan worden uitgebracht, wordt hij in de kranten tóch van 'pilatisme' beschuldigd. Zijn geliefde, Margarita, vindt dat hij zich tegen die onrechtvaardigheid moet verzetten. Maar nog voor ‘de meester’ dit kan overwegen wordt hij gearresteerd en opgesloten in een gekkenhuis, waarmee hij in het niets lijkt te zijn opgelost.

Margarita, die haar geliefde wil vinden en redden, komt in contact met het duivelse gezelschap, dat in de stad huishoudt. Zij sluit zich bij hen aan als haar beloofd wordt dat zij de meester zal terugzien. Ze verandert in een heks en stelt zich ten dienste van de duivel. Die raakt zo van haar onder de indruk dat hij haar wens vervult en haar weer met haar geliefde ‘meester’ verbindt. Aan het lijfelijk bestaan van de geliefden komt een eind, zij verlaten Moskou en vinden onderdak in een bescheiden huisje op het platteland waar zij 'voor de rest van de eeuwigheid' mogen blijven.

Michael Boelgakov (1891-1940) heeft van 1928 tot vlak voor zijn dood aan De meester en Margarita gewerkt, de periode waarin Rusland door Stalin werd omgevormd tot een communistische terreurstaat. Pas in 1967 verscheen in Moskou een zwaar gecensureerde versie ervan. De eerste vertalingen van deze 'corrupte' tekst zorgden voor een wereldwijde literaire sensatie. De huidige uitgave bevat de complete, ongecensureerde tekst van Boelgakovs satirische en tragikomische roman, in de meesterlijke vertaling van Marko Fondse en Aai Prins. 

Het verhaal speelt zich grotendeels af in Moskou, en geeft een intrigerend beeld van deze stad. Zoals Victor Hugo’s De klokkenluider van de Notre Dame de roman is van het oude Parijs, zo is De meester en Margarita de roman van het 20^ste eeuwse Moskou. 

“De chauffeur, kwaad om zijn verpeste nacht, jakkerde zo hard hij kon, zodat hij in de bochten zowat kapseisde. Het bos week terug en bleef achter, de rivier sloeg ergens af en de vrachtwagen reed toe op een bonte verscheidenheid van zaken, zoals daar zijn schuttingen met schildershuisjes en stapels brandhout, hemelhoge telegraafpalen en masten, waaraan spoelen geregen waren, hopen macadam, met greppels doorsneden grond, kortom, je voelde dat Moskou elk moment daar kon zijn, direct, om de bocht al, en zich zo dadelijk op je zou storten en omsingelen.” 

Het magisch-realistische verhaal van De meester en Margarita is weergaloos van stijl, en geeft een volstrekt eigen en originele invulling aan het Faust-thema: het verkopen van de ziel aan de duivel om in dit ondermaanse (dat door Boelgakov trouwens vrij letterlijk wordt opgevat) tot het onbereikbare te kunnen reiken. Daarnaast is het ook een satirische verbeelding van de angst- en verklikkerscultuur in het Stalinistische Rusland: 

“Het werd tijd om handelend op te treden en hij moest de bittere beker der verantwoordelijkheid ledigen. Hij moest opbellen, het gebeurde rapporteren, bijstand vragen, smoezen verzinnen, alles op Lichodejev schuiven, zichzelf schoonwassen en wat dies meer zij.”

Boelgakov is een ‘meester’ in uiterst korte, suggestieve natuurbeschrijvingen, waarmee hij de ‘grondtoon’ van een scene schetst: 

“Ze droomde van een vlokkerige voortsnellende grauwe lucht met daaronder een vlucht geluidloze roeken. Een knoestig bruggetje over een troebel lentestroompje. Troosteloze, bijna naakte bomen die er als bedelaars bij stonden. Een eenzame esp en wat verderop, achter een groentetuintje, tussen wat bomen een blokhutje, een buitenkeukentje of een badhok, god mocht weten wat het was! Alles rondom was zo levenloos dat de lust je bekroop om je aan die esp bij dat bruggetje te verhangen. Geen zuchtje wind, geen wolk die bewoog, geen levende ziel. Wat een hels oord voor een levend mens!” 

Aan de andere kant kan de auteur in één perfecte zin ook een positieve gemoedsstemming teweeg brengen: 

“De maan hing vol in de heldere avondhemel te schijnen door de takken van de ahorn.” 

Ik plaats deze roman in het rijtje van Faust (Goethe), Dode zielen (Gogol) en Honderd jaar eenzaamheid (Marguez). Boeken om te koesteren, en te herlezen…