Cicero

De offers

Kees van Beijnum – De offers

“Tokio, 1946. Een jaar na de capitulatie van Japan is het Tokio Tribunaal in volle gang. De Nederlander Rem Brink is een van de rechters die een vonnis moeten vellen over de belangrijkste Japanse oorlogsmisdadigers. Ter afleiding van de machtsspelletjes en voortdurend wisselende allianties van zijn collega's probeert Brink het hem volstrekt vreemde en totaal verwoeste land te verkennen. Als Brink de Japanse sopraan Itchiko leert kennen, die tijdens de bombardementen op Japan haar ouders heeft verloren ontluikt er een tedere, geheime liefde die niet zonder gevaar is. Wanneer deze relatie is uitgekomen verliest Itchiko het protectoraat van haar westerse weldoenster. Haar beloftevolle toekomst ligt aan duigen en ze vertrekt zwanger naar haar geboortedorp in de bergen. Het is juist dat dorp waar vlak daarvoor in stilte gruwelijke oorlogsmisdaden hebben plaatsgevonden. Kees van Beijnum sleept de lezer mee in de grote morele worstelingen van zijn personages. Hij stelt onnadrukkelijk maar stellig de vraag naar goed en kwaad, en naar de morele verantwoordelijkheid van het individu.” (Uitgeverstekst) 

Intrigerend onderwerp. In het begin had ik moeite met de wat stroeve opbouw van het verhaal en het houterige taalgebruik van de auteur. Later wordt dat beter, vooral in de passages over de ‘bijfiguur’ Hideki, de neef van de zangeres Itchiko die weer de geliefde is van rechter Brink. Deze Hideko is zwaar gehavend uit de oorlog op het Chinese vasteland teruggekeerd, heeft daar zelf op Japanse wijze huisgehouden en is dus eigenlijk een oorlogsmisdadiger. Terug in Japan wordt hij slachtoffer, met name van de Japanse onderwereld die gebruik maakt van de anarchie die het gevolg is van de Amerikaanse bezetting en de ontmanteling van de traditionele Japanse samenleving. Hij krijgt, schijnbaar buiten zijn wil, met zowel Amerikaanse als Japanse misdadigers te maken, en delft daarbij steeds het onderspit. Toch blijft hij proberen zijn familie en dorp te verdedigen. Door zijn houding, zijn innerlijke strijd en twijfel wekt deze figuur onze sympathie.

Dit in tegenstelling tot rechter Brink, die zich niet los weet te maken van de veilige privileges van zijn positie, en daarmee verstoken blijft van een wezenlijk engagement. De romandelen die vanuit het perspectief van de rechter geschreven zijn hebben iets geforceerds, te bedacht, te stijf. Bij Hideki is dat totaal anders. Het lijkt of de auteur hem weliswaar bewust in de roman geïntroduceerd heeft, maar dat de roman zelf zijn verhaal geschreven heeft. Als Hideki optreedt krijgt het verhaal iets vloeiends, komt er spanning in en zijn er onverwachte ontwikkelingen. In bepaalde passages doet het mij denken aan de beste delen uit de romans van Dostojevski, door de mix van spanning en morele worstelingen van de personages. Helaas volgt daarop dan weer een passage over de rechter, waarmee de vaart weer uit het verhaal is en de roman terugvalt in vooropgezette sjablonen. 

Ik reken het tot de kracht van De offers dat deze roman sympathie weet op te wekken voor een oorlogsmisdadiger en een antipathie tegen de ‘goede’ rechter. Bovendien komen er heel mooie analytische beschrijvingen in voor van de troosteloze situatie in het naoorlogse Japan, waarin de auteur blijk geeft van een kritische betrokkenheid: 

“Ze rijden langzaam door de stad onderweg naar het station. Het geluid van de hamers, van de stenen die op elkaar worden gestapeld. Tik-tik! Beng-beng! Van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. De bezetter werkt aan de hervormingen van het bestuur, van de rechtspraak, van de economie; de bezetter bouwt aan de democratie. Je kunt het iedere dag in de krant lezen en op de radio horen. Maar dit is het mooiste nieuws, het mooiste geluid. Plank voor plank, steen voor steen wordt het nieuwe Japan opgebouwd. De nieuwe huizen en gebouwen, voor een land waar een leven ooit weer van waarde zal zijn; hier richten ze zichzelf op. Met handen, kranen, hamers, beitels. Van iedereen worden offers verwacht, kleine, grote. (…) Niemand verdient privileges, zeker niet iemand die het verwacht. Ze heeft overwogen om in Tokyo te blijven, het risico te nemen, zonder bescherming van wie dan ook. Op zoek te gaan naar werk, naar een plek om te leven. Maar er is geen werk, er zijn geen huizen. Er zijn slechts lange rijen. Overal lange rijen, voor rijst die er niet is, voor banen die er niet zijn. Verwoeste gebouwen worden neergehaald. Stofwolken stijgen op uit de puinhopen. Op de plek waar hun huizen stonden, zijn nu de naamloze massagraven. Laat de wind opsteken. Het stof verwaaien. De as, die gewichtloze vloek, moet weg.” (p.145) 

De Amerikaanse bezettingsmacht wordt door de auteur akelig nauwkeurig gefileerd. Naast behulpzame mp’s herbergt zij brute verkrachters en moordenaars. Tezamen met de bombardementen, met name die op Hiroshima en Nagasaki, geven zij een beeld van een overwinningsleger dat enkel door het feit dat zij de winnaars zijn ontsnappen aan het lot van een internationaal tribunaal. In de ogen van de overwonnenen zijn de Amerikanen net zo goed oorlogsmisdadigers. Met dezelfde arrogantie als zij de voormalig Japanse bezetters verwijten: 

“De Amerikanen maken hier de dienst uit, het zwijn heeft zichzelf voor het diner uitgenodigd en staat nu met alle vier zijn poten op tafel.” (p.400) 

Kees van Beijnum heeft zijn verhaal gebaseerd op gedocumenteerde gebeurtenissen, die hij naar eigen zeggen enkel geromantiseerd heeft. Daarmee krijgt zijn relaas een aura van authenticiteit, en beschrijft De offers “een onbekend deel uit de wereldgeschiedenis en is (het) een sensationele leeservaring, waarin Van Beijnum een gebied betreedt waar hij en zijn lezers nog niet eerder kwamen”, zoals de uitgever het boek aanprijst. En dat is naar mijn mening in dit geval geen onrealistische reclametekst.