Cicero

De omweg naar Santiago

De omweg naar Santiago – Cees Nooteboom

“De omweg naar Santiago is een van de mooiste reisboeken uit de Nederlandse literatuur. Het is de neerslag van alle omzwervingen van Cees Nooteboom in Spanje, waarbij hij de lezer meeneemt op zijn ontdekkingstocht door de geschiedenis, kunst en literatuur van het land dat hem gaandeweg veroverde.” (Uitgeverstekst) In 26 hoofdstukken, de een nog mooier dan de ander, neemt de schrijver je mee, kriskras door Spanje en door de geschiedenis van het land:
“Noem het een pelgrimage of een meditatie, maar met slingers, omwegen en gemijmer vorder ik langzaam omdat het twee reizen zijn die ik maak, één in mijn auto en één door het verleden dat wordt opgerakeld door forten, kastelen, kloosters en de documenten en verhalen die ik daarin aantref.” (p.53)

Nooteboom is een ‘erudiet’ man, en heeft bovendien een heel prettige manier van vertellen. Je zou die wellicht kunnen omschrijven als ‘tastend’ of ‘proevend’. Hij poneert geen kennis of wijsheden, maar doet eerder verslag van zijn onderzoek naar de geschiedenis en aard van het land en zijn verschillende landstreken:

“Het is geen mode meer om de lezer toe te spreken, maar één keer zou ik die (…) stem willen lenen om datzelfde te zeggen. Nog tien verhalen zou ik kunnen vertellen over alles wat ik op weg naar Santiago de Compostela gezien heb. Het jaartal van de reis zou stoffig geworden zijn eer ik mijn verhaal af had, het nieuws van de dag vergeeld, de zomer in een winter en die winter weer in een zomer veranderd, en dan nog zou ik niet klaar zijn: de onbekende schatkamer van Spanje is onuitputtelijk.” (p.71)

Het is een waar genoegen om te worden meegenomen op niet enkel de fysieke en (virtuele) historische reizen van de schrijver, maar bovenal ook op zijn linguïstische omzwervingen door de (Spaanse) taal. Hij leest zijn Spaanstalige literatuur over de kloosters en kastelen die hij tegenkomt, en komt daarbij specialistische termen tegen die niet gelijk helder zijn. Dan neemt hij de lezer mee op zijn zoektocht naar de betekenis van die termen, om uiteindelijk tot een oplossing te komen. Zoals bij de term matacán. Ik sla het eerste deel van de zoektocht over, en haak ergens middenin aan:

“Hondendoders, zou ik vertalen, maar daar kom ik niet ver mee. Metgezel woordenboek heeft betere ideeën. Matacan: vergif om honden te doden. Braaknoot, kraanoog, oude haas die de honden afjakkert. En dan (…) En in Ecuador (…) en in Honduras (…) En tenslotte, alleen voor mij, meervoud, matacanes: schietgaten. Mijn bewondering voor vertalers neemt weer toe, en tegelijk kom ik terug op het eerdere argument: hoeveel rijker wordt een taal die uitzwermt, op reis gaat naar Ecuador, Honduras, of die in een land woont dat zo wijd is dat hetzelfde woord ergens anders iets anders gaat betekenen. Maar nu zie ik ook die schietgaten, boven in de Toren van de Preekstoelen, vier ronde uitbouwsels van waaruit de vijand beschoten werd. Hier was het, aan de voet van deze toren, dat Isabel la Católica op 30 juni 1477 een eed aflegde waarin zij beloofde de rechten en privileges van Cáceres te zullen eerbiedigen. Dezelfde Isabel die door haar huwelijk met Ferdinand van Aragón en de herovering van Granada Spanje tot één land zou maken en vervolgens de macht van de militaire ridderordes breken.”

Prachtig vind ik het, die onderzoekende en uitwaaierende stijl die uiteindelijk, na alle linguïstische omzwervingen, toch weer terug is bij de inhoud van het betoog.

“Mijn pijlen kunnen niet rechtuit vliegen, er is altijd wel iets – de verleiding van een kaart, een zin die ik gelezen heb, een foto, een reproductie, de klank van een naam – wat mij uit mijn koers drijft die er later toch als één lange reis uit zal zien, de omweg als weg.” (p.372)

En dat verklaart met terugwerkende kracht dan weer de titel van De omweg naar Santiago.  

Prachtig reisboek, geweldige schrijver!