Cicero

De ontraadselaar

De ontraadselaar – Fernando Pessoa

“Fernando Pessoa was niet alleen de grootste dichter van Portugal, hij schreef ook korte verhalen, essays, toneelstukken en pamfletten, richtte kranten en tijdschriften op en ‘verdeed’ zijn tijd met het maken van plannen in cafés. Dat hij ook goed om zich heen keek in ‘zijn’ stad Lissabon, blijkt niet alleen uit het magistrale Boek der rusteloosheid, maar ook uit de detectiveverhalen die hij schreef. Zoals Agatha Christie de Belg Hercule Poirot had, en Arthur Conan Doyle moorden liet oplossen door Sherlock Holmes, zo liet Pessoa zijn ‘gevallen’ ontraadselen door de arts in ruste Abílio Quaresma, ‘gespecialiseerd in de algemeenheid’, zoals iemand hem karakteriseert in een van de verhalen. In De ontraadselaarworden voor het eerst vier van de detectiveverhalen over Abílio Quaresma in het Nederlands vertaald.” (Uitgeverstekst)

Na een korte inleiding door de schrijver, waarin hij zijn hoofdpersoon/protagonist Quaresma introduceert, volgen er vier verhalen waarin deze amateur-detective zijn analytisch-deductieve kwaliteiten mag bewijzen. Het eerste verhaal, De dood in de steeg – De zaak Vargas, is verreweg het langste daarvan. Het begint als een min of meer klassiek detectiveverhaal, maar zodra de situatie uiteengezet is neemt dokter Quaresma de zaken in handen en gaat het verhaal “haast vanzelf over in een wetenschappelijk-filosofische analyse van de psyche van de crimineel en de ontstaansgeschiedenis en achtergronden van de diverse vormen van misdaad”, aldus de vertaler in zijn nawoord. Die uitweidingen zijn echt heel omslachtig, en halen alle vaart uit het verhaal. Dat is aan de ene kant jammer, maar na verloop van tijd dringt het tot mij door dat Pessoa hier, bij monde van zijn hoofdpersoon, hele zinnige dingen te berde brengt. Door de vorm waarin dit gedachtengoed wordt verwoord, namelijk in een soort dialoog met de rechter-commissaris van politie, doet het denken aan de dialogen van Plato. Compleet met de even onontkoombare uitkomsten…. “Geniaal, vindt ook de rechter-commissaris die het betoog aanhoort, maar dan als domper op het vernuft nuchter opmerkt: ‘Helaas voor u worden misdaadzaken echter afgehandeld in de rechtbank en niet in een laboratorium.’

Met de feitelijke, juridische afhandeling laat ‘ontraadselaar’ Quaresma zich niet in. Dat laat hij aan de autoriteiten, dan wel aan het geweten van de betrokkenen, zoals in twee van de andere verhalen in de bundel. De ontraadselaar lost met zijn deductieve methode slechts de raadsels op, zonder daarbij feitelijk een fysieke stap te verzetten. Wat dat aangaat doet ‘dokter Quaresma’ inderdaad erg denken aan de figuur van Sherlock Holmes.

Een leuke dimensie van Pessoa’s literaire werk, deze ‘detectiveverhalen’, dat moet gezegd.