Cicero

De tuinen van Bomarzo

Hella S. Haasse - De tuinen van Bomarzo

In dit boek beschrijft Hella S. Haasse haar fascinatie voor- en haar zoektocht naar het ontstaan en de betekenis van de groteske beeldengroepen in de tuinen van Bomarzo:

“Het is begonnen met dromen. Ik doolde door grotten, onderaardse gangen, labyrinten van dalende en stijgende kokers, die alle vroeg of laat doodlopend bleken of veranderden in spleten, waar ik niet doorheen kon.” (p.7)

De Nederlandse Bibliotheek Dienst (NBD|Biblion) omschrijft het boek als volgt:

“Het park Bomarzo in Italie, nabij Rome, staat in dit verhaal centraal. Het behoort bij een slot, villa Orsini, en moet in 1564 voltooid zijn. Maar door wie, wanneer en met welke opzet zijn de grote gedrochtelijke beelden - in Nederland bekend door de schilder Carel Willink - er neergezet? De geschiedenis van dit doolhof ontvouwt zich aan de hand van zijn bewoners, generaties Orsini's. Een vooraanstaande familie, verwant aan pausen (Borgia) en andere toonaangevende families. Men krijgt een beeld van de machtsverhoudingen in Italie in de 15e en 16e eeuw. Een roman? Een kunst-historische beschrijving? Een essay? In elk geval aangename lectuur voor een ontwikkelde lezer.”

Waar Haasse mij in haar ‘historische romans’ (zoals Het Woud der Verwachting) absoluut niet weet te boeien, daar doet ze dat zeker wel in deze essay-achtige beschrijving. Hierin toont zij de eruditie van een ware historicus, die geen genoegen neemt met oppervlakkige verklaringen maar de zaken van alle kanten bestudeert, analyseert en beschrijft. Ik merk dat ik geneigd ben om weer allerlei ellenlange citaten te gaan invoegen om één en ander te onderbouwen, maar ik zal me inhouden. Wel eentje om te tonen dat zij haar bronnen toont en toch tot een ‘verbeelding’ van een tafereeltje komt:

“Het was de gewoonte in Rome dat hooggeboren bruiden op een wit paard uit de pauselijke stallen naar haar bruidegom werd gebracht. Een tijdgenoot, de Venetiaan Sanuto, beschrijft een dergelijke ceremonie: de bruid, overdekt met paarlen en edelgesteente, rijdt op een hakkenei van de paus, wit als sneeuw en zo fraai opgetuigd als had de Heilige Vader zelf in het zadel moeten zitten; honderdvijftig mannen, allen bloedverwanten en vrienden van de familie, begeleiden haar; er is geen enkele andere vrouw bij.
De traditie wilde verder dat bruid en bruidegom samen honing aten. Sanuto merkt op: ‘om de vrouw te doen beseffen dat het vooral háár plicht is de zorgen en lasten van het huishouden te dragen en de huwelijkswetten in acht te nemen, houdt men, terwijl zij van de honing neemt, een getrokken zwaard boven haar hoofd.’” (p.70)

Kijk, al zegt dit citaat buiten zijn context natuurlijk niet zoveel, dit vind ik toch heel andere taal en benadering dan dat geleuter uit de ‘historische romans’. En het effect is – bij mij althans – veel groter. Bovendien blijft ze kritisch ten opzichte van haar eigen ‘vondsten’ en theorieën (p.96):
“Wat dit alles nu met de tuinen van Bomarzo te maken heeft? Ik kan er geen afdoende antwoord op geven, slechts wijzen op merkwaardige overeenkomsten waar het betreft (…)”

En ze besluit haar boek met eenzelfde relativering (p.145/146):

“De geschiedenis kan op duizend manieren geschreven en herschreven worden. Verborgen onder de oppervlakte van het geijkte beeld der historie, in de diepte, de masa van dat ontzaglijke materiaal, liggen, nog nooit ‘gezien’, de verbindingspunten van andere beelden met een ander perpectief en volstrekt andere vormen en afmetingen.
Het voorgaande, De Tuinen van Bomarzo, was een speurtocht naar dergelijke nieuwe knooppunten – althans een poging daartoe.”

Evenals de eerste keer dat ik dit boek las ben ik weer onder de indruk van dit werk!