Cicero

“ ‘Ik beschuldig deze man ervan zijn moeder te hebben begraven als een harteloze misdadiger.’ “ (p.110)

Qua opzet bestaat het verhaal uit 2 delen: in het eerste deel beschrijft de hoofdpersoon zijn leven zoals dat voortkabbelt tot aan het moment van zijn moord. Daar ligt een duidelijke cesuur, een breekpunt:

“Ik begreep dat ik het evenwicht van de dag had verstoord, de uitzonderlijke stilte van een strand waar ik gelukkig was geweest. Toen heb ik nog vier keer geschoten op een roerloos lichaam waar de kogels in verdwenen zonder dat je het zag. En het was alsof ik vier keer kort aanklopte op de deur van het ongeluk.” (p.69-70).

We zijn dan precies halverwege, maar ook al totaal overdonderd door de ijzeren logica waarin het verhaal zich ontwikkelt. Elke zin is raak; er staat geen woord teveel in. Ronduit schitterend. En het mooie is dat je na zo’n apotheose halverwege min of meer verwacht dat het tweede deel wel veel minder zal zijn, maar dat is absoluut niet het geval. Het tweede deel is even goed als het eerste, en als je het uitgelezen hebt blijf je ademloos achter. Geweldig!

Het tweede deel staat in het teken van de verantwoording voor zijn daden. Daarbij is het opvallend dat niet zozeer Meursault zelf verantwoording wil afleggen als wel dat hij door de maatschappij ter verantwoording geroepen wordt, en uiteindelijk ter dood veroordeeld. Het is een strijd tussen individu en samenleving, wellicht ook tussen het ‘ego’ (het individu) en ‘superego’ (de gesocialiseerde mens)… Het individu delft hierin (uiteraard) het onderspit, maar weet in het geval van Meursault zijn onafhankelijkheid (en opstandigheid) te behouden.

Enkele jaren geleden las ik de Franse uitgave – l’étranger – in de serie “folioplus classiques du XXe siècle”. De ‘plus’ uit “folioplus” betekent dat er een heel pakket beschouwingen is toegevoegd aan de ‘texte intégral’. De uitgave is duidelijk bedoeld voor het literatuuronderwijs op middelbare scholen.

Eén beschouwing daaruit vond/vind ik erg interessant, en dat is de “Groupement de textes”, waarin verbanden worden gelegd tussen de tekst en andere bekende werken uit de wereldliteratuur. In dit geval aan de hand van het thema ‘weerspannige personages’, dwz romanpersonages die zich niet willen houden aan de maatschappelijke conventies, en zich als het ware buiten de maatschappij plaatsen. De hoofdpersoon uit L’étranger (Meursault) is daar uiteraard een schoolvoorbeeld van (In later werk zou Camus de opstelling van de opstandige mens nader vormgeven als l’homme revolté, ‘de mens in opstand’), maar daarnaast worden 4 ‘soortgelijke’ boeken genoemd. En Meursault blijkt in goed gezelschap te verkeren:

- uit Le Rouge et le Noir (Stendhal) wordt Julien besproken als een man die zich niet neerlegt bij de bestaande klasse-verhoudingen, en deze tot het uiterste blijft aanvechten;

- in Les Misérables (Victor Hugo) is het Jean Valjean die de sociale onrechtvaardigheid bestrijdt tot hij erbij neervalt;

- Moby Dick (Herman Melville) levert zelfs 2 ‘buitenmaatschappelijken’: Ismael en Achab, de eerste omdat die letterlijk de maatschappij ontvlucht om het ruime sop te kiezen, de tweede omdat die het onmogelijke eist en daar ook alles en iedereen aan opoffert;

- En tenslotte levert Misdaad en Straf (Dostojevski) ons Raskolnikov, die zichzelf als ‘testcase’ buiten de maatschappij en haar wetten plaatst om (en door) een ‘legitieme’ misdaad te plegen.

Deze 4 (of 5, l’étranger meegerekend) boeken worden uitgebreid besproken en geciteerd in deze beschouwing. Kijk, daar houd ik van, daarmee krijgt een boek zijn plaats binnen de literatuur. Wat dat aangaat is het jammer dat de Nederlandse uitgave zich beperkt tot de ‘kale’ tekst…