Cicero

De wegen der vrijheid 2

De wegen der vrijheid – 2 – Het oponthoud

Jean-Paul Sartre

Het oponthoud (le sursis) is het tweede deel van de romancyclus De wegen der vrijheid. Hierin wordt, in chronologische volgorde, de laatste week van september 1938 beschreven. Sartre creëert een caleidoscopisch beeld, door aan de ene kant de politieke ontwikkelingen rond de urgente oorlogsdreiging van die dagen aan de hand van berichten in de kranten, via radio-uitzendingen en door gesprekken op straat, in de huiskamers en in cafés af te wisselen met de belevenissen en het gedrag van een aantal specifieke romanpersonages op, of onderweg naar, verschillende plekken in Frankrijk. Daar doorheen, zeg maar op een niveau tussen het ‘politieke’ en het ‘private’, speelt de mobilisatie van de dienstplichtige mannen. Deze ‘subplot’ geeft het verhaal een extra dynamiek.

De dynamiek van de chaotische gebeurtenissen en de daarmee gepaard gaande handelingen worden nog extra geaccentueerd doordat het verhaalperspectief constant, en heel onrustig, verspringt van de ene naar de andere ‘actor’. Die parallelliteit in de beschreven persoonlijke levens benadrukt nog eens extra de allesoverheersende dreiging van de oorlog.

Dat de meest acute dreiging tenslotte – zeer voorlopig – wordt afgewend blijkt nauwelijks opluchting te geven. De mensen leven vanaf nu in een soort emotioneel vacuüm, de spreekwoordelijke stilte voor de storm. Door het verhaal te beperken tot die zeven cruciale laatste dagen van september weet Sartre een zeer geconcentreerd beeld te schetsen van een reële oorlogsdreiging, ook al komt die nog niet direct en in alle hevigheid tot een uitbarsting.

Wat betreft het ‘caleidoscopische vertelperspectief’ lijkt Sartre mij duidelijk schatplichtig aan de romantechniek die de Amerikaanse schrijver John dos Passos toepaste in zijn romantrilogie USA, die zich afspeelt rond de eerste wereldoorlog.

Wat mijzelf betreft is het herlezen van De wegen der vrijheid een soort nostalgische exercitie. Eerder las ik deze romancyclus op zeventienjarige leeftijd. Destijds maakte deze literatuur (evenals het achterliggende filosofische denkkader) op mij een verpletterende indruk. Nu is mijn leeshouding wat afstandelijker, en valt mij - daardoor? – juist ook de storende en (want?) hopeloos verouderde Nederlandse vertaling uit 1949 op. Bovendien heb ik de vrijheid genomen om dit keer met deel 2 te beginnen. Was het de angst om bij ‘herlezing’ vast te lopen in deel 1? Dat zal spoedig blijken, want ik ben van plan om dit deel nu – in aansluiting op Het oponthoud -weer op te pakken.