Cicero

De wetten

Connie Palmen - De wetten

“Het veelgeprezen debuut van Connie Palmen (1955), afgestudeerd in de filosofie en de Nederlandse taal- en letterkunde. Ook de vrouwelijke hoofdpersoon is geboren in 1955 en studeert filosofie. Het boek bestaat uit zeven hoofdstukken die de namen hebben van zeven manlijke personen: de astroloog, de epilepticus, de filosoof, de (ex-)priester, de fysicus, de kunstenaar en de psychiater. De relatie van de hoofdpersoon tot deze mannen wordt zeer verrassend, helder en diepgaand beschreven. Onder de oppervlakte van deze vlot lezende roman schuilen veel universele vragen waarop soms mooie antwoorden gegeven worden en waarvan sommige even onbeantwoord als meestal in het leven blijven.” (Biblion recensie)

Enige tijd geleden las ik Doctor Faustus van Thomas Mann. De vertaling van dit werk ging vergezeld van een nawoord, geschreven door Conny Palmen. Omdat dit nawoord mij wel beviel, zowel qua ‘toon’ als inhoud, besloot ik om ook eens iets uit haar eigen oeuvre te lezen. Dat werd dus De wetten. 

Het aardige is dat Palmen in haar nawoord de situatie schetst waarin zij kennis maakte met de Faust-thematiek. Dat was tijdens colleges esthetica aan de Amsterdamse universiteit. En zoals zij die situatie beschrijft komt dit precies overeen met eenzelfde situatieschets in het hoofdstuk de filosoof uit haar roman De wetten. Daarmee wordt het vermoeden bevestigd dat deze roman sterk autobiografisch is…

Een ander aardig feit is dat Palmen in haar roman laat blijken niet zoveel op te hebben met Thomas Mann:

“Ik vind hem zo omslachtig en langdradig. De romans vervelen me en wat in zijn essays staat kun je ook wel bij anderen vinden en dan beter. Ik vind hem ook pedant. Hij wil volgens mij alleen laten zien dat hij veel boeken gelezen heeft, en ook nog in staat is zelf iets te doen met al die filosofieën en theorieën. Het zijn geen goeie romans, vind ik.” (p.39)

Nu is het Nawoord van 2012 terwijl De wetten uit 1991 is, en na twintig jaar kan iemand zijn/haar mening herzien hebben, maar het blijft een interessante tegenspraak…

Terug naar De Wetten. Pieter Steinz karakteriseert het boek in zijn Lezen Etcetera als een “vlot geschreven filosofische roman over een studente die zich ontwikkelt door verhoudingen met zeven zeer verschillende mannen (een astroloog, een epilepticus, etc…)” En dat is het ook. Alleen kon het verhaal mij niet altijd boeien. Met name het uitgebreide zelfonderzoek(en) van de hoofdpersoon naar haar ‘wezen’ en haar plaats in de wereld vind ik  niet de meest boeiende passages opleveren. Veel interessanter vind ik de delen waarin zij schrijft over verschillende filosofen en de indruk die hun gedachtengoed op haar maakt. Over haar kennismaking met de Franse filosoof Foucault bijvoorbeeld, via zijn Les mots et les choses:

“Zoals wel vaker meende ik, na het boek gelezen te hebben, dat mijn leven nu totaal zou veranderen. Zoiets had ik nog nooit onder ogen gehad. Zoiets zou ik wel graag zelf hebben willen denken, en schrijven. Mijnheer Foucault schreef filosofie in een stijl die net zo opwindend was als de stijl van een roman. Het was onduidelijk of hier een dichter of een filosoof aan het woord was.” (p.59)

Dat boek heb ik al jaren ongelezen in mijn boekenkast staan. Misschien wordt het toch eens tijd om het daadwerkelijk ter hand te nemen…

Opvallend vormaspect van De wetten is dat de verschillende hoofdstukken zijn opgezet als aparte, zelfstandige korte verhalen, waarin de hoofdpersoon iedere keer een ontmoeting beschrijft met een nieuw personage. In de latere hoofdstukken komen de personages uit het voorgaande verhaal af en toe weer opduiken, maar dan spelen ze niet meer dan een bijrol. De relatie van de hoofdpersoon met het nieuw geïntroduceerde personage staat centraal. Uiteindelijk levert dit een mozaïek  op waaruit het totaalbeeld van de hoofdpersoon moet ontstaan. Wat mij betreft is dat maar half gelukt, ik vind dit personage nogal eendimensionaal blijven. Dat is het gevaar van dit soort ideeën- of filosofische romans: de ‘boodschap’ staat het leven in de weg… De schrijfster vat de opzet van haar boek zelf tegen het einde van de roman (onbedoeld?) bondig samen:

“De mannen maken de wetten. Met de wetten verbinden ze wat ver uit elkaar ligt, hemel en aarde, ziel en lichaam, u kent ze wel, de tegenstellingen. En dan lezen ze met de wetten in de hand de wereld. Met jou erbij. Als dit dan dat. Als jij zus dan zo. Ze lezen je als een boek. Ik heb naar hen geluisterd, naar hun verhalen over de wereld, over mijzelf vooral.” (p.135)

Dat is een behoorlijk pretentieuze opzet, en dat bedoel ik positief. In dat licht bezien is het een spannend roman-experiment.