Cicero

Don Quichot 2

De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha - 2

Miguel de Cervantes Saavedra

Het tweede deel van de roman De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha is min of meer ‘surrealistisch’, en bevat een sterk zelf-reflecterend karakter. Deze introspectie was tot dan toe ongekend in literaire werken. Zo ontmoeten Don Quichot en Sancho Panza meerdere personages die het eerste deel van het boek gelezen hebben en hen en hun avonturen dus kennen. Niet langer meten Don Quichot en Sancho zich met de reële wereld, maar beleven ze avonturen die door die andere personages en voor hun vermaak op touw gezet worden – zoals hun beider hemelvaart op een houten paard, of de verrassend nobele regering van Sancho over een imaginair eiland. De metafoor van "de wereld is een schouwtoneel" wordt hier letterlijk waar. Daardoor lijkt de wereld vaak gekker te zijn dan Don Quichot zelf. Helemaal op het einde van het verhaal, na een deugddoende slaap van zes uren, krijgt hij zijn verstand terug. De lezer kan zich dan afvragen of deze eerdere dwaasheid van Don Quichot niet waardevoller en menselijker was dan de nieuw hervonden nuchterheid. Een saillant detail uit het tweede deel is de spot die Cervantes drijft met de schrijver Alonso Fernández de Avellanada – zonder deze overigens bij naam te noemen. Deze Fernández maakte gebruik van het succes van Don Quichot door in 1612 een vervolg op het avonturenboek te schrijven. Het echte tweede deel, van Cervantes zelf, verscheen pas in 1615 en haalt aan het eind een paar keer uit naar de fouten in deze falso Quijote. Om verdere apocriefe verhalen te voorkomen liet Cervantes zijn hoofdpersoon, aan het slot van het tweede deel bij zinnen gekomen, sterven. (Bron:Wikipedia)

Persoonlijk vind ik dit tweede deel veel beter te verteren dan het eerste deel. Dat komt vooral door de meerdere lagen, met name het genoemde ‘zelf-reflecterende karakter’ van dit latere werk. Daarmee stijgt het verhaal regelmatig uit boven de ‘platte boertige klucht’, waaraan het eerste deel in mijn ogen veelal mank gaat. Ik kan nu ook meer genieten van de stilistische pareltjes die her en der ogenschijnlijk achteloos door de tekst gestrooid zijn, zoals “Het was middernacht of daaromtrent”, of “Zo’n gevecht had niemand in de streek, levend of dood, ooit gezien, al was het maar van horen zeggen.” … Dat geeft de tekst iets luchtigs, informeels.

Als Don Quichot en Sancho Panza onderweg een groep toneelspelers tegenkomen is dat voor Don Quichot aanleiding om een hele verhandeling te houden over ‘de wereld als schouwtoneel’, waarop iedereen zijn eigen specifieke rol geacht wordt te spelen, zonder daar noodzakelijkerwijs mee samen te vallen. Daarmee lijkt Cervantes te refereren aan het renaissancistisch-humanistisch wereldbeeld zoals dat ook expliciet wordt uitgedragen door Shakespeare in zijn toneelwerk. De reactie van Sancho op deze oratie van zijn meester is ronduit geniaal in zijn relativering: “’Een kranige vergelijking,’ zei Sancho, ‘zei het niet zo nieuw, dat ik haar niet al vele en verschillende malen heb gehoord’…” Waarop Don Quichot weer antwoord “Jij wordt met de dag minder onnozel en meer bij de pinken, Sancho.”

Helaas worden dit soort stilistische spitsvondigheden nog te vaak afgewisseld met de platte flauwiteiten van de klucht, waardoor de interne (literaire) niveauverschillen eigenlijk te groot zijn om van een absoluut meesterwerk te kunnen spreken.