Cicero

Dublinezen

Dublinezen – James Joyce

Het debuut in boekvorm van James Joyce (1882-1941) uit 1914 bevat vijftien verhalen over de levens van gewone inwoners van de Ierse hoofdstad. Joyce zag deze teksten, waarvan de eerste in 1904 in een krant verschenen, als één geheel, een portret van verstikkende levens in een land dat hij in alle opzichten als verlammend ervoer. Het werk is nauw verbonden met de romans van Joyce, met name met Ulixes, dat ooit zelfs begon als verhaal voor Dubliners. Na eerder onder luid applaus van recensenten de grote romans van Joyce onder handen genomen te hebben, komt het vertalers duo Henkes en Bindervoet met een nieuwe vertaling van Dubliners, waarbij de gewijzigde titel direct in het oog springt. Hun vertalingen zijn speelser en volkser, ‘spreektaliger’ dan die van hun voorgangers. In een nawoord geven ze hun kijk op de bundel, gevangen in de woorden ‘narigheid en karigheid’ waar het gaat om de thematiek en de schrijfstijl (wat Joyce zelf een stijl van "scrupulous meanness' noemde: nauwgezette karigheid en nietsontziende narigheid). In hun aantekeningen onder de noemer ‘Uit de werkplaats van de vertalers’ doen zij verslag van keuzes en vertaalproblemen die zij tegenkwamen (naar een recensie van F. Hockx).

De verhalen hebben een eigen, wat ‘drukkende’ sfeer, en zijn nog alleszins leesbaar, ook meer dan 100 jaar nadat ze zijn geschreven. Toch denk ik dat ze hun ‘klassieke roem’ vooral verdienen als voorstudies voor de grote roman Ulysses. De vertalers lijken deze opvatting ook (deels) toegedaan, getuige hun toelichting bij de vertaling van het verhaal Een kleine wolk:

“blz. 95: Die donkere oriëntaalse ogen, dacht hij, zo vol hartstocht als die zijn, zo vol voluptueus verlangen! … Waarom was hij met de ogen op de foto getrouwd?: ontluikende monologue intérieur, de techniek die Joyce in Ulyssesradicaal zou perfectioneren. Hier hoeft hij eigenlijk alleen nog de woorden ‘dacht hij’ weg te halen. Het kan nóg kariger, nariger en rudimentairder.”

Maar als we verder kijken blijkt er meer aan de hand met de verhalen dan je (ik!) in eerste instantie zou denken. Het boekje Joyce voor beginners, van David Norris en Carl Flint, wijst de weg:

“Het bijna monochrome oppervlak van het proza van Joyce – als het druilerige klimaat van Dublin – roept het effect op van de sepiakleurige foto’s van die tijd. Maar deze verhalen zijn meer dan alleen nostalgische kiekjes van het Edwardiaanse Dublin. De handeling in de verhalen is minimaal, de karakters worden getoond als slachtoffers van een systeem dat verlamming opwekt. Aan het einde van een verhaal moet de lezer de gebeurtenissen door ogen zien, die op een subtiele manier zijn veranderd door het proces van het lezen van dat verhaal. Dit alles suggereert misschien dat Dublinerseen nogal somber en afstandelijk boek is – of misschien zelfs wel saai. Joyce heeft ongetwijfeld met opzet de verwachting van de lezer over een verhaal met ‘een begin, een midden en een einde’ gesaboteerd. De verhalen van Joyce berusten niet op een opmerkelijke ‘wending’ in de plot, maar op een subtiele ommekeer, die in het geheugen blijft nawerken. (…) De methode van Joyce is een echt moderne methode. Het verhaal dat hij vertelt, is op papier incompleet. Er is de actieve deelname van de lezer bij nodig om het te voltooien.”

Dat verklaart het ‘onaffe’ aan de verhalen, het schijnbaar ‘doelloze’ van de vertelling waar ik in eerste instantie niet goed raad mee wist. Een actievere leeshouding is hier dus zeker vereist…