Cicero

Duel

Joost Zwagerman - Duel

Ik herinner me dat ik de afgelopen jaren niet zoveel op had met boekenweekthema’s – zoals ‘Ouderdom’ en ‘Tjielp Tjielp’ - en dat ook de boekenweekgeschenken mij niet bijzonder konden boeien. Dit jaar is dat – gelukkig – anders. Het thema bevalt mij wel: opgroeien in de letteren (of zoiets). Dat heeft iets opbouwends, en bovendien zijn er over dit thema talloze meesterwerken geschreven. Ik noem slechts A portrait of the artist as a young man van Joyce, A la recherche du temps perdu van Proust, Catcher in the rye van Salinger, De avonden van Reve, Het verdriet van België van Claus, maar zo zijn er natuurlijk nog veel meer ‘klassiekers’ te vinden bij het thema. Titaantjes en Dichtertje van Nescio natuurlijk. Het onlangs uitgekomen Plattegrond van een jeugd van Wanda Reisel past ook al prima, en heb ik met veel plezier gelezen.
Duel van Joost Zwagerman – het boekenweekgeschenk van dit jaar – past dan weer niet helemaal bij het thema. Toch was mijn interesse gewekt, met name door een paar recensies in de NRC. Daarin wordt dit boek – door Arnold Heumakers – geanalyseerd binnen het kader van het ‘oeuvre’ van Zwagerman, terwijl het in een bijdrage van Daan Stoffelsen wordt gekarakteriseerd als de invulling van het onvoltooide Kuifje en de alfakunst van Hergé... Dat vind ik stimulerende kritieken. Ook het thema van Duel – de moderne beeldende kunst in het algemeen, en de (fictieve) omzwervingen van het schilderij Untitled #18 van Rothko sprak mij (al dan niet ‘beroepshalve’) aan.
Inmiddels heb ik Duel gelezen, en kan ik mij geheel vinden in de 2 boven aangehaalde recensies (al moet ik daarbij eerlijk toegeven dat ik wel eerder artikelen en columns van Zwagerman las, maar nog nooit een van zijn boeken). De vergelijking met de avonturen van Kuifje vind ik treffend:
“Was Duel een strip, dan had Jelmer een blonde kuif en heette Slovenië Bordurië...”.
Het boek heeft het ‘niveau’ van een Kuifje-stripverhaal, waar op zich niets mis mee is – die lees ik graag! - maar dat waarschijnlijk niet de ambitie is van Zwagerman. Die wil meer, te oordelen naar de stellingen die hij inneemt in het ‘kunstdebat’. Daarin klinkt behoorlijk wat kritiek op de moderne kunst:

“... ik verzin dit niet. Een opblaaskonijn is kunst. Twee zusjes die honger lijden en hun anorectische hongerlichaampjes tentoonstellen: spannende topkunst! Een meisje dat een kat vilt en er een handtas van maakt: kunst. Twintig blokken hardhout in een weiland in Patagonië – óók kunst. De kunstkritiek staat erbij en kijkt ernaar. En ga zo maar door. In de Tate Britain rennen vier sprinters de godganse dag in de hoofdgang heen en weer. Dan zeg ik: oké, waarom niet? Iedereen doet maar zijn best allerlei kunst die niet direct aan kunst doet denken, het museum in te krijgen. Maar waarom zou je nooit eens kunst naar buiten dragen? Waarom zou een kunstenaar niet eens zijn best doen een meesterwerk te bevrijden uit die toonzalen van de musea? Is dat niet pas écht ontregelend?” (p. 32)

Eén van de zusjes waarvan sprake is heeft nog bij ons gestudeerd, en ik herken daarin het ‘echtheidsgehalte’ van de voorbeelden die gegeven worden, en daarmee de serieuze ondergrond van de stellingname, ook al is die satirisch bedoeld. Maar die serieuze toon rijmt dan weer niet met het inderdaad nogal slapstick-achtige verhaal van de zoektocht naar het verdwenen schilderij, en al helemaal niet met de theatrale ontknoping waarin kapitein Haddock – in de gedaante van museumdirecteur Jelmer Verhooff – met zijn vuist door het doek heen valt. En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, moet daar ook nog eens een jeugdtrauma aan gekoppeld worden... Waar dit verhaal aan lijdt is een gebrek aan consistentie, of - zoals Daan Stoffelsen het omschrijft: “diep gaat het nergens, urgent wordt het niet”.