Cicero

Een sterfgeval in de familie

James Agee - Een sterfgeval in de familie

“Het was rond het middaguur, lunchtijd voor kantoorlieden en werklui, en ondanks de drukte was de stad voor dit tijdstip bedwelmd en loom; een zacht kabbelende, haast zondagse rust. De zon ziedde loodrecht omlaag zonder schaduwen. Het was zo warm dat de lucht een purpergrijs waas was, riekend naar vette kolen, schone stoom en uitlaatgassen. In het vormeloze stuk stad waar hij liep waren meer braakliggende kavels dan huizen, en de open plekken lagen bezaaid met oud ijzer en afgedankte autowrakken; daarboven de hitte, als een kringelend, net waarneembaar vuur. Veel mensen zaten met hun lunch in magere reepjes schaduw; wie niet hoefde liep niet, wie liep deed dat vertraagd.”

Zo begint de proloog van de ‘gerestaureerde’ versie van James Agee’s roman Een sterfgeval in de familie. De proloog beschrijft een droom die de hoofdpersoon heeft, op latere leeftijd, en ver van zijn geboortegrond verwijderd. Deze droom, vol van surrealistische en symbolische aspecten, leidt hem terug naar zijn jeugd en zet hem aan om een poging te doen om daarmee in het reine te komen, met name met de dood van zijn vader en zijn oorspronkelijke perceptie daarvan.
Het boek bekoort met name door Agee’s lyrische taalgebruik, en door een schrijfstijl die het tempo weerspiegelt van de lome warmte waarin deze tragedie zich ontplooit.

In Een sterfgeval in de familie verliest de kleine Rufus zijn vader. Op de weg terug van zijn zieke opa, raakt deze in zijn Ford van de weg en sterft. In wat volgt – en voorafgaat - zien we op onnavolgbare wijze de wereld door de ogen van een zesjarige. Zijn waarneming van het familiedrama, van het religieuze Amerika ten tijde van de Eerste Wereldoorlog, van de klassenverschillen tussen de grootouders van vaders- en moederszijde, en de verschillen in temperament van de familieleden, is in overweldigend muzikaal proza gevat. James Agee beschrijft zuiver en scherpzinnig wat verlies doet met een kind, met een familie en hoe de wereld er daarna uitziet. Een sterfgeval in de familie verscheen postuum in 1957 en won onmiddellijk de prestigieuze Pulitzer Prize. Voor deze (prachtige) vertaling is gebruik gemaakt van de volledig gerestaureerde editie van Michael Lofaro van 2007.

Om te beginnen ontbreekt de proloog, ‘Knoxville: Summer of 1915’, waaraan het boek in eerste instantie een deel van zijn faam ontleende, maar die in feite een al eerder gepubliceerd fragment was (en dat onder die titel voortleeft in de ‘Song for soprano and orchestra’ van Samuel Barber.) De proloog in deze nieuwe uitgave is van een andere allure: de enige overeenkomst is dat ook hier Knoxville de plaats van handeling is.

Buiten de proloog is het verhaal chronologisch van opzet, en het is juist de prachtige opbouw naar de noodlottige gebeurtenis toe die het boek een soms bijna ondraaglijk gevoel van onafwendbaarheid geeft. De bange voorgevoelens van zijn moeder na de aanschaf van de auto; de gedoseerde verwijzingen naar de drift en drankzucht van zijn vader; het bioscoopbezoek van vader en zoon (een film van Charlie Chaplin, die zijn hele leven Agees idool zou blijven) en het volgende, schitterend beschreven bezoek aan ‘hun’ plekje dat je als stilte voor de storm kunt beschouwen. Het is, hoe uitgesponnen ook, één lang van onheil bezwangerd crescendo...

James Agee (1909-1955) maakte in 1936 samen met de beroemde fotograaf Walker Evans een reportage over de New Deal, die gepubliceerd werd onder de titel Let us now praise famous men. Hij schreef ook filmkritieken, filmscenario's en geëngageerd journalistiek werk. Daarnaast werkte hij twintig jaar aan de roman over zijn kindertijd, zijn familie, over de dood van zijn vader en over de impact die dit overlijden had op zijn kinderziel. James Agee heeft de publicatie niet meer meegemaakt, maar in 1957 kreeg 'A Death in the Family' postuum de Pulitzer Prize.

Jan Donkers concludeert in zijn recensie in het NRC van 12 augustus 2009:
“Een sterfgeval in de familie is een indrukwekkend boek waarvan sommige delen de lezer nog lang bijblijven. De term meesterwerk dient altijd met grote voorzichtigheid gebruikt te worden, maar Agees enige grote roman mag, in deze gewetensvolle restauratie en Nele Ysebaerts dito vertaling, zeker die kwalificatie dragen.”
En daar sluit ik mij graag bij aan.