Cicero

Eeuwige reizigers

Eeuwige reizigers

Een bloemlezing uit de klassieke Japanse literatuur. Gekozen, vertaald en ingeleid door Jos Vos

Eeuwige reizigers geeft een beeld van de voornaamste meesterwerken uit meer dan twaalf eeuwen Japanse literatuur: van de zevende tot de negentiende eeuw. Een grondige en behoorlijk uitgebreide ‘bloemlezing’ van zo’n 800 pagina’s in een mooie, verzorgde uitgave.

Jarenlang heeft dit boek bij mij ongelezen op de plank gestaan, wachtend op een geschikt moment om daadwerkelijk ter hand te worden genomen. Na het lezen van de lijvige 14^e-eeuwse ‘krijgsroman’ De val van de Taira was ik blijkbaar toe aan enige uitbreiding en verdieping van de Japanse literatuur. En hoewel een ‘bloemlezing’, en zeker zo’n omvangrijke als deze, uitnodigt tot selectief lezen van de meest aansprekende titels daarin, ben ik helemaal voorin begonnen, met de ‘inleiding’, het “beknopt overzicht van de klassieke Japanse literatuur”, en heb ik mij vervolgens in chronologische volgorde door de opgenomen teksten heen gewerkt. Eigenlijk precies naar het advies van samensteller en vertaler Vos:

“Het staat de lezer natuurlijk vrij in een bloemlezing heen en weer te springen, maar juist bij de Japanse klassieken kan het ook voordelen hebben chronologisch te lezen. De Japanse literaire traditie vertoont immers een opvallende continuïteit. Het verleden werd zelden afgedankt; het getuigde van verfijning en goede smaak om toespelingen te maken op algemeen bewonderde werken.”

Achtereenvolgend ‘worstelde’ ik mij zodoende door de Nara-periode (710-794), de Heian-periode (794-1185), de ‘Middeleeuwen’ (1185-1600) en de Edo-periode (1600-1886) heen. Daarbij las ik een aantal mij reeds bekende episoden uit met name Het verhaal van Genji, De val van de Taira en De smalle weg naar het hoge noorden, van respectievelijk Murasaki Shikibu, anoniem en Matsuo Bashō. Maar daarnaast voornamelijk (mij) onbekend werk. En het is inderdaad opvallend hoe vaak deze werken refereren aan de boeken die ik eerder las. De hele Japanse klassieke literatuur lijkt wel te bestaan uit één grote verwijzing naar zichzelf! En naar de klassieke(re) Chinese literatuur die in eerste instantie ten grondslag ligt aan de Japanse…

Uiteraard spreken sommige van de verzamelde literaire uitingen mij meer aan dan andere, maar over het algemeen is de ‘bloemlezing’ zowel interessant als goed leesbaar. Yoshida Kenkō bijvoorbeeld doet mij in zijn levensbeschouwelijke werk Overpeinzingen in ledigheid (1330-1331) sterk denken aan de Franse ‘essayist’ Michel de Montaigne (1533-1592). Ter illustratie één klein voorbeeld, uit ‘overpeinzing’ 211:

“Zolang je maar geen staat maakt op jezelf of op anderen, mag je blij zijn wanneer het goed gaat, en hoef je niet te mopperen als het slecht gaat. Laat wat ruimte aan je linker- en rechterhand, dan heb je geen hinder. Bewaar wat afstand voor en achter je, dan kun je vrijuit bewegen. In een smalle doorgang wordt alles terneergedrukt en vernield. Als je stug blijft en je geest geen bewegingsruimte gunt, bots je tegen anderen op, maak je ruzie en loop je kwetsuren op. Wees soepel en verdraagzaam, dan raakt geen haar op je hoofd beschadigd.”

Wat betreft de kwaliteit van de vertalingen heb ik af en toe mijn twijfels. Eén vertaler voor alle periodes en genres van de Japanse klassieke literatuur, dat moet wel een duivelskunstenaar zijn. Met name bij de vertaling van de ‘haiku’s’ (het korte gedicht van drie regels en 5-7-5 lettergrepen) gaat er naar mijn mening veel verloren van de oorspronkelijke subtiele woordspelingen, waardoor ze in (deze) vertaling vrij ‘oppervlakkig’ blijven, op het ‘nietszeggende’ af. Ik word in die mening gesterkt door een oudere vertaling van Bashō’s De smalle weg naar het hoge noorden die ik in mijn bezit heb, en die ik, in vergelijk met de delen daaruit die in deze bloemlezing zijn opgenomen, veel ‘poëtischer’ vind. Het Voorwoord bij Shōha’s verzamelde gedichten wijst op de ‘valkuil’ bij het schrijven (en dus ook het vertalen) van een haiku:

“In de haikai-poëzie worden gedichten gewaardeerd waarin je je met behulp van alledaagse woorden van de alledaagsheid bevrijdt. Omdat je juist alledaags materiaal gebruikt, komt die bevrijding maar moeilijk tot stand.”

Stimulerend is de bloemlezing Eeuwige reizigers in elk geval wel. De bespreking van het Nō-theater bracht mij ertoe om nader onderzoek te doen naar dit fenomeen, wat leidde tot een aantal schitterende voorbeelden op Youtube. De samensteller (Jos Vos) verwijst zelf bij zijn presentatie van het theaterstuk De Sumida naar de opera Curlew River van de 20^e-eeuwse Engelse componist Benjamin Britten die hierop gebaseerd is. Ook die is de vinden op Youtube, trouwens. Dit soort ‘extra’s’ maken de bloemlezing Eeuwige reizigers tot een fascinerend project.

..