Cicero

Exotische liefde

Exotische liefde – Jacob Haafner

Wat bezielt een uitgever om een literaire tekst te gaan omwerken en (daarmee) te infantiliseren alvorens dit op de markt te zetten? Bij De miserabelen van Victor Hugo heeft het anderhalve eeuw geduurd voordat er uiteindelijk een complete (onverkorte) Nederlandse vertaling van de oorspronkelijke tekst verscheen. Om maar wat te noemen. Nederlandse uitgevers zijn blijkbaar bang om hun lezers overmatig te belasten. Alles moet worden voorgekauwd tot makkelijk verteerbare brokjes, voordat het aan het publiek kan worden voorgezet. Inkorten en versimpelen, dat lijkt de boodschap.

Ook Jacob Haafners Reize in eenen Palanquin, of Lotgevallen en merkwaardige aanteekeningen op eene reize langs de kusten Orixa en Choromandel (1808) is ten prooi gevallen aan zo’n onbeschaamde versimpelwoede. Dat begint al bij de titel. Reizen in een palankijn (draagstoel) wordt versimpeld (en vercommercialiseerd) tot Exotische liefde. Waarmee tegelijkertijd dit reisverhaal wordt gereduceerd tot de liefdesgeschiedenis die daar in oorsprong slechts deel van uitmaakt:

“Wij hebben Reize in eenen Palanquin bekort tot ongeveer de helft van de oorspronkelijke tekst. Daarbij hebben we ons geconcentreerd op wat de huidige lezers het meest zal aanspreken: de reis zelf en de avonturen onderweg, de beschrijving van inheemse gebruiken, de visies op de koloniale politiek en het kolonialisme, en natuurlijk het liefdesverhaal: de ontmoeting met Mamia, de ups en downs van de romance en haar dood. Dat centrale thema hebben wij in de titel Exotische liefde tot uitdrukking willen brengen. Vele uitweidingen, beschrijvingen en verhandelingen die voor de lijn van het verhaal gemist konden worden hebben we geschrapt”.

Zo lichten de ‘redacteuren’ van deze uitgave in een Nawoord hun werkwijze toe. Na deze redactionele ingrepen is het werk vervolgens in handen gegeven van een literair auteur met de opdracht deze tekst om te zetten in modern Nederlands. Ook in deze fase is er nog van alles gebeurd qua herschikking, toevoeging en weglating van verschillende passages, blijkens het Voorwoord van de ‘hertaler’. Die zet zich in zijn Verantwoording bovendien af tegen Multatuli, die naar zijn mening met Max Havelaar een onnodig ingewikkeld boek geschreven heeft.

Met recht kan gesteld worden dat er in deze heruitgave veel van de oorspronkelijke tekst verloren is gegaan. Het is een gemiste kans dat de ‘bezorgers’ van Jacob Haafners werk zich niet hebben weten te beperken tot het omzetten van de tekst in modern Nederlandse spelling. Daarmee zouden ze Reis in een Palankijn als oorspronkelijk literair werk pas echt toegankelijk gemaakt hebben. Nu merk ik dat ik bij veel passages blijf twijfelen: lees ik nu Haafner, of lees ik zijn ‘hertaler’. En dat voelt niet prettig. Zo blijft het voor de liefhebber eigenlijk nog steeds behelpen met de digitaal beschikbare oud-Hollandse uitgave:

https://books.google.nl/books/about/Reize_in_eenen_palanquin_of_Lotgevallen.html?id=5wFdAAAAcAAJ&printsec=frontcover&source=kp_read_button&hl=nl&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

Het verhaal is er interessant genoeg voor, de schrijver geeft een positieve visie op het land (India) en zijn bewoners, hij is behoorlijk geassimileerd, en toont zich (bij tijd en wijle) ook bewust van zijn eigen minder sympathieke (‘Europese’) kanten. Bovendien schrijft hij goed (voor zover ik kan opmaken uit deze ‘hertaling’), en (b)lijkt hij een meester in het opbouwen van spanning. Het hele verhaal ademt een sfeer van onderhuidse dreiging, de vooraankondiging van een noodlottige afloop…

Deze mooie uitgave had een ongecensureerde tekst verdiend!

...