Cicero

Geheim Londen

Virginia Woolf - Geheim Londen

Een bundel(tje) van zes beschrijvingen over verschillende delen van de stad Londen. Vijf van de zes verhalen (het zesde - De roep van de straat – valt qua datering en thema eigenlijk buiten de opzet van het boek) zijn gepubliceerd in 1931/32 en beschrijven elk een bepaald aspect van Londen, zoals de havens, Oxford street, abdijen en kathedralen, the House of Parliament, en de (voormalige) residenties van belangrijke Engelse schrijvers en politici. Uitgangspunt van deze ‘verhalen’ is altijd een ‘sfeertekening’ van de omgeving in relatie tot de beschreven activiteit of functie van huis, straat of wijk. Woolf weet die verschillende aspecten zodanig te vervlechten dat er ‘gelaagde’ beschrijvingen ontstaan.

In het eerste verhaal bijvoorbeeld – De havens van Londen – wordt een ‘visueel’ verslag gegeven van een rondgang door die havens. Woolf geeft daarbij haast ‘fotografische’ beschrijvingen van diverse plekken:

“De machines zwijgen; de zeilen worden gestreken; en opeens steken de opzichtige schoorstenen en de rijzige masten schril af tegen een rij arbeidershuizen en de zwarte muren van enorme pakhuizen.”

Je ziet het beeld voor je. Zoals ook de beweging van de havenkranen haast visueel beschreven wordt. Wat dat betreft lijkt het verhaal wel een soort ‘draaiboek’ voor een film of fotoserie van de havens. Ik heb eens ‘geturfd’, en kwam zo’n vijftien keer het werkwoord ‘zien’ of ‘kijken’ (of een afgeleide daarvan) tegen in dit vrij korte verhaal. Dat visuele aspect is dus heel bewust nagestreefd door de schrijfster.
Slechts een enkele keer wordt de visuele benadering afgewisseld met een alternatief zintuiglijke:

“Je hoort het geraas en de resonantie van Londen zelf. Hier zijn we dan eindelijk aanbeland bij die dikke en machtige cirkel van eeuwenoude steen, waar zoveel tromgeroffel heeft geklonken en waar zoveel hoofden zijn afgehakt, de Tower van Londen zelf. (...) Hier gromt en grauwt het ruige lied van de stad dat de schepen van zee heeft geroepen en hen bij zijn pakhuizen aan kettingen heeft gelegd.”

Deze passage is niet alleen opmerkelijk omdat hier (eenmalig) wordt overgestapt van een visuele naar een auditieve benadering, maar ook door de prachtige analogie tussen de kettingen van (de kerkers van) de Tower en die waarmee de schepen worden ‘geketend’.

In de loop van het verhaal schakelt de schrijfster geleidelijk aan over van de louter visuele beschrijving naar de ‘inhoud’ en de functie van het beschrevene: de plaats van de haven binnen de organisatie van de samenleving. De manier waarop die overschakeling wordt gemaakt is verbluffend mooi:

“Het pakhuis spert zijn deuren wijd open om zakken en vaten binnen te laten; maar kijk erdoorheen en je ziet de daken van Londen, haar masten en torens, en de achteloze, energieke bewegingen van de mannen die hijsen en lossen.”
Door het pakhuis heen wordt ons hier een (vooruit)blik gegund op het achterland van de haven, de maatschappij waarvan in de behoefte aan goederen moeten worden voorzien:

“Je krijgt het idee dat het enige wat de routine van de havens kan veranderen, een verandering in onszelf is. (...) Omdat jij graag een sigaret opsteekt, worden die vele kisten Virginia-tabak aan land gebracht. Van talloze kuddes Australische schapen is de vacht afgeschoren omdat wij graag wollen winterjassen dragen.”

In de andere verhalen uit de bundel wordt op soortgelijke wijze een bepaald deel of aspect van Londen beschreven, elk met zijn eigen sfeer, maar door het ‘handschrift’ van de schrijfster verbonden tot een groter geheel waarvan de afzonderlijke beschrijvingen de bouwstenen vormen: de ‘schetsen van Londen’. ‘The London Scene’ is de naam van de oorspronkelijke bundeling van de eerste vijf verhalen, en dat vind ik een betere titel dan ‘Geheim Londen’. En het laatste verhaal? Ach, dat had de uitgever beter buiten deze bundel gehouden. Niet dat het een slecht verhaal is, maar hier valt het uit de toon en verbreekt het zodoende een prachtige eenheid...

Maar goed, Geheim Londen is en blijft een prachtig boekje, dat volgens mij verplichte kost zou moeten zijn voor iedere schrijver en (documentair) fotograaf...