Cicero

Giro giro tondo

Ilja Leonard Pfeijffer - Giro giro tondo

In NRC Boeken van 23 januari staat van elk van de vijf genomineerde dichters voor de VSB Poëzieprijs 2015 een gedicht afgedrukt. Terwijl ik deze gedichten lees bekruipt mij het gevoel dat ze alle vijf voor hetzelfde geld afkomstig zouden kunnen zijn uit één en dezelfde dichtbundel van één en dezelfde dichter. Alle vijf hebben min of meer dezelfde opbouw, stijl en taalgebruik. Of dat erg is weet ik niet. En misschien lees ik ook wel te oppervlakkig, als ik de subtiele verschillen in toon en onderwerp niet ‘op juiste waarde weet te schatten’…

Ter gelegenheid van de Poëzieweek 2015 geeft de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek in samenwerking met Poetry International een sonnettencyclus uit van Ilja Leonard Pfeijffer: Giro giro tondo, een obsessie. En het vreemde is dat ik – terwijl juist het sonnet eeuwenlang als de meest uitgekauwde dichtvorm geldt (gold?) – juist deze sonnettencyclus als heel verfrissend ervaar.

“Giro giro tondo – de titel verwijst naar de beginregel van een Italiaans kinderliedje – is een in vormtechnisch opzicht niet eerder vertoonde gedichtencyclus in de Nederlandstalige literatuur. Het is een volledig aan alle strenge regels gehoorzamende sonnettenkrans. Een ware stijluitdaging, dit geheel van vijftien sonnetten. Het thema, de liefde, is oeroud. Maar Ilja Leonard Pfeijffer blaast het met verve, virtuositeit en ongekende energie nieuw leven in. Een pijnlijke liefdesrondedans van begeren naar beminnen naar verliezen naar missen, kortom: Giro giro tondo.” (uitgeverstekst)

Een sonnet of klinkdicht is een veertien-regelig metrisch gedicht. Het is door de eeuwen heen waarschijnlijk de populairste dichtvorm in de westerse letterkunde.  In het oorspronkelijke Italiaanse sonnet zijn de veertien regels verdeeld over vier strofen. De eerste twee strofen bestaan uit vier regels, de laatste twee strofen hebben elk drie regels. Na het octaaf (de eerste twee strofen) ligt een inhoudelijke wending, ook wel chute of volta genaamd. De gedeelten voor en na de chute vormen een eenheid van vorm en inhoud. Het octaaf beschrijft bijvoorbeeld een landschap en het sextet geeft een overpeinzing bij dit landschap, of in het octaaf wordt een droom beschreven en in het sextet de confrontatie met de werkelijkheid. Het rijmschema is vaak abba abba cdc dcd. Maar ook andere rijmschema's worden gebruikt. (Bron: Wikipedia) In Giro giro tondo wordt als rijmschema abba cddc efe fef gebruikt.

“Een reeks sonnetten over hetzelfde onderwerp heet een sonnettenreeks of sonnettencyclus. Ook het woord sonnettenkrans wordt gebruikt, maar dat kan tot verwarring leiden. Een sonnettenkrans is eigenlijk de naam voor een reeks van precies vijftien sonnetten met strenge vormeisen. Daarin moet de slotregel van elk sonnet ook weer de beginregel van het eerstvolgende sonnet zijn en is de slotregel van het veertiende gelijk aan de beginregel van het eerste sonnet. Het vijftiende sonnet moet zijn samengesteld uit de beginregels (of eindregels) van de eerste veertien sonnetten in de juiste volgorde.” (Wikipedia)

Ik vind het fascinerend om te zien hoe Ilja Leonard Pfeijffer er binnen deze strakke vorm in slaagt om steeds als het ware een stukje op te schuiven en daarmee de ontwikkeling van een (liefdes) relatie weet weer te geven, van het onbestemde verlangen tot de weemoedige terugblik. Hulde aan de dichter!

Heb ik helemaal geen kritiek? Natuurlijk wel. Al tijdens het lezen merk ik dat Ilja Leonard Pfeijffer (nog) niet de nieuwe Shakespeare is, wiens dichtregels doen vergeten dat eraan gewerkt is. Wat dat betreft onderschrijf ik de conclusie van Marjoleine de Vos in haar recensie  (NRC Boeken, 23-1-2015):

“De krans is getiteld Giro giro tondo(draai draai rond), een Italiaans kinderliedje waarbij de kinderen in een kring rondhuppelen, zingend dat de wereld aan stukken valt, en bij de laatste regel vallen ze op de grond. Net zoals deze liefde doet. Tegelijkertijd slaat dit ronddraaien natuurlijk ook op de reeks, die in zichzelf ronddraait, en vast ook op de tijd die steeds weerkeert met almaar dezelfde thema’s: een man die niet tot echte liefde in staat is, de tegenstelling tussen ideaal en praktijk.

Het is allemaal niet erg belangrijk, maar wel speels en virtuoos, al is de dichter niet steeds ontsnapt aan de stoplap en de rare regel.”