Cicero

Goethe in Dachau

Goethe in Dachau – Nico Rost

“Lezen was de overlevingsstrategie van Rost in het beruchte concentratiekamp Dachau, waar hij als communist en verzetsstrijder in 1944 door de nazi's werd geïnterneerd. Rost las in Dachau vooral de Duitse klassieken: Goethe, Schiller en Hölderlin. Die las hij in het concentratiekamp met andere ogen dan voorheen. Door ze te lezen en te herlezen bleef hij zichzelf voor ogen houden dat er nog een andere werkelijkheid bestond dan die van de honger en de kou, van de ziekte en de dood, waar hij dagelijks mee geconfronteerd werd. Ze hielpen hem niet alleen om afleiding te vinden, maar vooral om zijn waardigheid te behouden en de werkelijkheid te trotseren. Met Goethe in Dachau heeft Nico Rost niet alleen een monument voor zijn medegevangenen in Dachau opgericht, maar ook laten zien hoe een mens zijn waardigheid kan behouden in een omgeving die niet onderdeed voor de hel.” (Uitgeverstekst)

Dit “dagboek 1944-1945” weet mij in eerste instantie niet echt te boeien. Ik vrees dat dit met name komt door de ‘politiek-correcte’ toon die de schrijver, een actieve (CPN-) communist aanslaat. Hij beoordeelt alles en iedereen naar de officiële communistische partijmaatstaven. Daarenboven is hij nogal overtuigd van zijn eigen gelijk en goede daden. In vergelijking met een ‘kampdagboek’ als dat van de Italiaanse schrijver Primo Levi (Is dit een mens) is de stijl van Goethe in Dachau ronduit stroef te noemen, en de gekozen benadering vanuit de literatuur nogal geforceerd. Na een aantal bladzijden leg ik het boek dan ook teleurgesteld terzijde.

Later neem ik het toch weer ter hand. Ik wen aan de stijl, en ontdek van lieverlee steeds meer mooie passages. Ik heb er al een paar ‘aangevinkt’ om die later te kunnen teruglezen en al dan niet citeren, als ik besluit om daarmee te wachten tot het verslag van 20 maart (1945), mijn verjaardag (avant la lettre…). Eens kijken wat dat oplevert:

“(20 maart) Vanmorgen lag in het straatje voor de Totenkammer een lijk – met kleren aan. Het was met een vrachtauto gebracht, waarschijnlijk van een buiten-commando. Een buitenlandse arbeider of iemand van de Volkssturm, dat kon ik niet onderscheiden. Hij had een grote gapende wond aan zijn hoofd, waar veel zwart-rood geronnen bloed aan kleefde. Het lijk had veel bekijks, alsof een lijk in deze omgeving iets heel ongewoons was, alsof er geen dertig naakte lijken omheen lagen… Ik moest op bevel van de kapo als ‘Ordnungsdienst’ fungeren. Eerst kwam de chef-arts, daarna enkele hoge ss’ers – een soort ‘Mord-Kommission’ – die ook foto’s maakten; vervolgens nog de Rapportführer, en tenslotte Ruppert. Ook vele verplegers waren onder de nieuwsgierigen. Naar de andere dertig lijken keek niemand. De ss verwaardigde ze met geen blik, hoewel daar veel meer aan te zien was. Ze waren allen immers uitgemergeld en broodmager. Van sommigen was de buik gezwollen en de huid al zwart; anderen zaten onder de zweren, weer anderen vertoonden aan hun benen en op hun rug flegmonen en open gaten, zo groot als theeschoteltjes. Twee misten een been, één een arm. De ss vermoedt dat de dode man vermoord is; ze heeft daarom foto’s genomen en uitvoerige notities gemaakt. Zijn de andere dertig soms niet vermoord? Zijn die dan een natuurlijke dood gestorven?”

“I rest my case”, zegt een advocaat als de feiten al te duidelijk in het voordeel van zijn cliënt spreken. Daar sluit ik mij in dit geval graag bij aan.