Cicero

Hamlet en Don Quichotte

Iwan Toergenjev - Hamlet en Don Quichotte

De Russische schrijver en dichter Ivan Toergenjev (1818-1883) hield in 1860 een lezing waarin hij twee van de grootste karakters uit de westerse literatuur, Shakespeare’s Hamlet en Cervantes’ Don Quichot, met elkaar in verband bracht. Deze meesterwerken werden in hetzelfde jaar gepubliceerd en dat kon volgens Toergenjev geen toeval zijn. Hamlet en Don Quichot zijn volgens hem de verpersoonlijking van twee fundamenteel tegenstrijdige mensentypes, twee uiteinden van de as waaromheen de menselijke natuur draait. Hamlet, de egoïst, de kille analyticus, de twijfelaar en Don Quichot de idealist, de romantische wereldverbeteraar, de doener. Hamlet is de geest van het Noorden, de geest van reflectie en analyse, de zwaarwichtige, sombere geest, diep, veelzijdig en leidinggevend. Don Quichotte is de geest van het Zuiden, helder, vrolijk, naïf, ontvankelijk en niet al te diep op het leven ingaand.
In de ‘geest’ van de Russische politieke situatie van dat moment – midden 19e eeuw -, waarin er een duidelijke behoefte ontstaat naar maatschappelijke en politieke hervormingen, kiest Toergenjev ondubbelzinnig voor de ‘optimistische’ wereldverbeteraar Don Quichot.
Intrigerend onderwerp, ik had er nooit bij stilgestaan dat Hamlet en Don Quichot ‘tijdgenoten’ waren.... De karakteranalyses van beide personages, evenals de beschrijving van de verschillen in hun (beleving-) wereld, zijn treffend en verhelderend, en geven een mooie ‘achtergrond’ voor een volgende lezing van beide meesterwerken... In zijn inleiding bij de publicatie geeft Erik Hartog een mooie schets van de overeenkomsten en verschillen tussen Hamlet en Don Quichotte. De karakterisering is kort en bondig, en uiterst treffend, en ik vind die té mooi om hier onvermeld te laten:

“Beide werken zijn op het eerste gezicht erg verschillend. Hamlet is een tragisch, somber toneelstuk, gebald in de tijd, dat zich afspeelt in een bijna claustrofobische omgeving, in donkere nauwelijks door kaarslicht verlichte kamers, met een beperkt aantal personages die in een intense, intieme, destructieve spiraal elkaar vernietigen in een bijna apocalyptisch einde.

De Don Quichotte daarentegen is een weidse roman die jaren omspant, die door een breed panoramisch landschap trekt met een caleidoscoop aan personages en gebeurtenissen en die op een eerder komische toon naar een rustig einde van aanvaarding en berusting toewerkt. De verschillen kunnen nauwelijks groter zijn tussen twee werken.

De twee werken kennen echter ook fundamentele overeenkomsten. Ze hebben een gelijkaardige, fundamenteel chaotische structuur; creëren een ontworteld, verward hoofdpersonage; ontwikkelen een intrigerende relatie tussen het hoofdpersonage en de vrouw; en stellen zich tot doel een beeld te schetsen van maatschappelijke fenomenen en evoluties.”