Cicero

Herinneringen 2

Konstantin Paustovskij – Onrustige jeugd

Prelude op de Russische revolutie

“Mijn onbezorgde jeugd, begonnen in de hoogste klassen van het gymnasium, eindigde gelijk met de Eerste Wereldoorlog. Misschien vroeger dan nodig was. (…) Onze nakomelingen zullen ons, deelnemers aan en ooggetuigen van een grote omwenteling in het lot van de mensheid, natuurlijk wel benijden.” (p.9)

“Onrustige jeugd is het tweede deel van de zesdelige herinneringen van Paustovskij. Met dit van de tsarentijd tot het tijdperk van Kosvgin lopende memoriaal heeft de in 1968 overleden Paustovskij zich geschaard onder de imposantste autobiografen van onze tijd. In Onrustige jeugd beschrijft Paustovskij de gebeurtenissen aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog en deze oorlog zelf, die mede door de Russische nederlagen tot een prelude wordt van de Russische revolutie. De jonge Kostik, wegens broederdienst vrij van militaire dienst, studeert aanvankelijk nog aan de universiteit. Maar de mobilisatie en de oorlogssfeer veroorzaken bij hem een diepe persoonlijke crisis. Hij staakt zijn studie in Kiev, vertrekt naar: Moskou en werkt als arbeider, tramconducteur en visser, op de vlucht voor zichzelf. Hij meldt zich als ziekenverzorger bij het leger en maakt kennis met de verschrikkingen van het front. In deze grote paniek beleeft hij niettemin een van zijn meest intense liefdesavonturen.” (uitgeverstekst) 

Onrustige jeugd is wellicht het mooiste, meest aangrijpende deel uit de Herinneringen. Het voornaamste stijlkenmerk – naast de fragmentarische opbouw van het ‘verhaal’ (En zoals altijd wanneer er een passage in mijn leven afgesloten werd en een nieuwe begon, begon mijn hart over te lopen van weemoed.” – p.127) - is waarschijnlijk het informele, haast poëtische taalgebruik van Paustovskij:

“Van deze terugreizen blijft mij de herinnering bij aan onmetelijke sneeuwvlakten, aan hun verblindende witheid die de wagon in licht deed baden en grijs-blauwe, laag hangende luchten. Steeds weer schoten mij een paar verzen te binnen die ik eens een keer had gelezen: ‘’t Zwijgende land geheel in ’t wit gehuld als een jonge bruid in sluiers…’ En de sneeuwwitte kapjes en jasschorten van de zusters wanneer ze ’s morgens de trein rondgingen, pasten heel eigenaardig bij deze sneeuw en deze verzen.” (p.59)

“Het begon al gauw te storten van de regen. Op de wegen stonden gele schuimende plassen. De regen zelf zag ook zo geel als paardenpis. Onze jassen werden nu helemaal niet meer droog. Zij stonken naar een natte hond. De wind scheurde aan de struiken langs de kant van de weg zodat de takken floten als zwepen. (…) Verfomfaaide raven vlogen laag over, gingen op de nok van de rotte daken zitten en openden hun snavel om te krassen, maar hielden zich in. Ze dachten zeker dat ze met zilk weer beter meteen maar weer konden opkrassen.” (p.154-56)

En als de verteller zijn gestorven geliefde begraven heeft, weet hij in weinig woorden een schrijnend beeld te schetsen van zijn gemoedstoestand:

“Ik kon mijn voet maar niet in de stijgbeugel krijgen. Syrokomlja hielp me. Ik ging in het zadel zitten en reed stapvoets door loodgrijze koude regenplassen weg van het graf. (…) Ik spoorde mijn paard niet aan. Het ging stapvoets, bleef van tijd tot tijd zelf stilstaan en dacht ergens over na. Of het rustte gewoon een beetje uit. Hoofdschuddend liep het daarna weer verder.: (p.179-80)

Geweldige literatuur, naar mijn mening!