Cicero

Herinneringen 3

Konstantin Paustovskij 

Begin van een onbekend tijdperk.

Dit (derde) deel uit de autobiografische reek Herinneringen, zoals uitgegeven in de serie Privé-Domein, heeft als ondertitel “Herinneringen aan de Russische revolutie”. Hierin beschrijft Paustovski de jaren 1917 tot 1920, het “begin van een onbekend tijdperk”. In Moskou is hij getuige van de eerste dagen van de Oktoberrevolutie. Vervolgens reist hij af naar Oekraïne om zijn familie bij te staan en komt hij – eerst in Kiev en later in Odessa – in de chaos van de burgeroorlog terecht. Het boek eindigt met de overwinning van de Bolsjewisten en de evacuatie van de contrarevolutionairen.

Tegen het einde van dit deel, of van deze episode zo men wil, legt de schrijver zijn ‘geloofsbrieven’ aan ons voor:

“In Odessa droomde ik er indertijd van om mijn leven lang op reis te gaan, om de korte of lange tijd, die mij beschoren was, zó te gebruiken dat ik voortdurend iets nieuws zou beleven. Daarover wilde ik dan boeken schrijven met alle middelen die binnen mijn bereik lagen, om vervolgens deze boeken, heel de aarde met al haar bekoorlijke plekjes aan de jonge vrouw te schenken die ik nog zou ontmoeten en wier aanwezigheid mijn dagen en jaren zou veranderen in een onophoudelijke stroom van vreugde en leed; in een geluk van ingehouden tranen voor de schoonheid van de wereld, een wereld zoals die altijd zou moeten zijn, maar in werkelijkheid zelden is. Indertijd was ik er nog van overtuigd dat mijn leven zich op die manier zou afspelen, en niet anders. (…)

Alles wat ik zoëven heb gezegd, wordt door literatuurhistorici waarschijnlijk als een lyrische afdwaling beschouwd. Ze raden schrijvers aan, zichzelf onder controle te houden, een werk logisch op te bouwen en niet van deze logische lijn af te wijken. Ik geloof echter dat men een boek kan schrijven zonder deze dwang en zonder welke voorschriften dan ook, wanneer men enkel en alleen de onweerstaanbare loop van de fantasie en van de gedachten volgt. Alleen zo kan men misschien de volledige rijkdom van het gebeurde weergeven.” (p.338-39)

De kracht van Paustovski is zijn onbevangen en – waar mogelijk - optimistische kijk op de historische werkelijkheid waarbinnen hij opgroeit en leeft en rondreist: “… wat dat precies was kon ik niet zeggen, een soort blijde ontroering die mij bekroop zonder eigenlijk te weten waarom. Misschien wel doordat ik mij bewust werd in een weergaloos tijdperk te leven, misschien ook door het gevoel een gelukkige toekomst tegemoet te gaan: ik weet het niet. En zoals zo vaak kwam weer de blijde gedachte in mij op dat Rusland een buitengewoon en uniek land was.” (p.74)

Omdat de schrijver ook een begenadigd observator is die zijn belevenissen en beschouwingen weet te gieten in de vorm van een aaneenrijging van korte verhalen die hij op informele toon met de lezer deelt, vormen Paustovski’s Herinneringen een weergaloos getuigenverslag van zijn ‘tijdperk’.