Cicero

Herinneringen 5

Konstantin Paustovskij – De sprong naar het Zuiden

“De zesdelige autobiografie van Konstantin Paustovskij geldt als de meest complete kroniek van het leven in Rusland in de twintigste eeuw. Paustovskij heeft het voorrevolutionaire tijdperk op even boeiende wijze verbeeld als de periodes van eerste wereldoorlog, revolutie en burgeroorlog. In De sprong naar het Zuiden wordt het verhaal over de Sovjet-Russische opbouwtijd voortgezet, maar wat domineert is de schildering van de mens in het landschap. In zijn lyrische natuurbeschrijvingen is Paustovskij van een ongeëvenaarde subtiliteit. De dramatische episodes zijn talrijk genoeg - berenjachten, het beslechten van vetes, een duizelingwekkende tocht naar de Ararat - maar het lijkt wel of Paustovskij zich in De sprong naar het Zuiden bij voorkeur uitlevert aan toevallige gebeurtenissen en omstandigheden. Natuurlijk zijn er ook weer de schrijvers, de schilders, de journalisten en de despootjes uit de streken rond Batoem en Tiflis, die de verworvenheden van de revolutie op soms bizarre wijze nuanceren om er zelf een nieuwe macht aan te ontlenen.” (uitgeverstekst)

Paustovskij schrijft ‘informeel’ en schijnbaar ‘voor de vuist weg’. Dat geeft zijn werk een wat ‘fragmentarisch’ karakter, waaraan af en toe een eenheid of ‘richting’ lijkt te ontbreken. Zelf verweert de schrijver zich tegen zo’n mogelijk verwijt:

“Kenners van de literatuur, diegenen die geen boeken schrijven, beweren dat een vertelling behoefte heeft aan een ijzeren logica. Degenen die boeken schrijven, kunnen deze wet alleen maar voor lief nemen en proberen zich eraan te houden.” (p.12)

Om vervolgens weer een heel deeltje lang gezellig van de hak op de tak te springen in zijn karakteristieke stijl, die vaak tegelijkertijd zowel informeel als poëtisch is:

“In de magoene kreeg ik de kriebels in mijn keel van het tabaksstof. Malachietgroene golven gluurden kalmpjes overboord. De Abchasische sjouwers met hun roofvogelgezichten schreeuwden woest door elkaar heen, een stoffige zak om hun hoofd geknoopt. Ik dacht even dat ze van plan waren mij in zee te gooien. Maar de havenopzichter schreeuwde hun iets toe in het Abchasisch. Ze kalmeerden onmiddellijk en boden mij zelfs ‘Samsoen’-tabak aan. Ik zat even naar adem te happen. De zon begon voor mijn ogen te tollen. De Abchasiërs schudden medelijdend hun hoofd en grepen met tegenzin de zware roeispanen beet. Wiegelend gleed de magoene op de geheimzinnige oever af.” (p.17)

Of:

“Als de lezer denkt dat ik mijn medereizigers zo uitvoerig beschrijf omdat zij de helden van de nu volgende gebeurtenissen zullen zijn, dan heeft hij het bij het verkeerde eind. Niet een van hen zal een heldenrol gaan spelen. Ik doe dit alleen maar zo uitgebreid omdat Babel hen een paar keer zo goed nadeed. Ik heb me tranen gelachen. Daarom herinner ik me deze medereizigers ook nog zo goed. Zo reden we kalm verder en genoten van de warmte en de moerbeibomen met hun rijpe vruchten. De weg lag ermee bezaaid.” (p.40)

En als laatste voorbeeld:

“Hoe moet je een stilte zo weergeven dat je al van ver het geschuifel van schapenhoeven hoort en het gerikketik van zaadjes van sinds lang verdorde bloemen, als kinderrammelaars in hun hulzen?” (p.230)

Zo dus… ongeveer.