Cicero

Herinneringen 6

Boek der omzwervingen – Konstantin Paustovskij

“Ik was toen pas dertig en toch had ik het gevoel al zo’n brok leven achter de rug te hebben dat ik er bang van werd. Ik moest zelfs even huiveren. Ben je echt wel een kind van deze tijd? Dacht ik. Ik begreep met mijn hele wezen dat ik onlosmakelijk verbonden was met mijn tijd, met het lot van mijn land, met de vreugdes die mijn volk zo schaars ten deel vielen en met het lijden waarmee het zo onverdiend gul overstelpt werd.” (p52-53)

Dit zesde en laatste deel van de autobiografische cyclus van de Russische schrijver (1892-1968) behandelt de periode na de Russische revolutie, wanneer de Nieuwe Economische Politiek wordt ingevoerd. De schrijver zwerft door het land en ontmoet allerlei figuren uit de literaire wereld. Hij schetst zijn indrukken van Moskou, de Oeral, de Kaspische Zee, Moermansk en Georgië. Naast lyrische beschrijvingen van het eindeloze Russische landschap bevat dit laatste deel van de memoires weer een aantal opmerkelijke portretten van tijdgenoten. Paustovskij onthoudt zich van politieke oordelen. Zijn aandacht gaat vooral uit naar allerlei journalistieke en literaire activiteiten waardoor het politieke en sociale gebeuren enigszins naar de achtergrond verschuift. Waardevolle afsluiting van één van de opmerkelijkste autobiografische geschriften uit de Russische literatuur. Met personenregister op alle zes delen. (Biblion recensie)

Onderbrekingen – “Op deze plaats zou ik mijn verhaal graag even willen onderbreken om u te vertellen hoe ik één keer in mijn leven Stalin heb gezien” (p.139) -, ‘uitstapjes’ tot Frankrijk aan toe – “Misschien is het toch de moeite waard even iets over die reis te zeggen. Al zou het alleen maar zijn omdat deze afweek van de platgetreden paden met het soort schoonheid die je wel kunt dromen.” (p.145) - en andere afdwalingen (zowel geografisch als in tijd) verlenen het verhaal haar fragmentarische en informele karakter. Wellicht meer nog dan in de voorgaande delen van de Herinneringen. De schrijver springt van de hak op de tak, schijnbaar zonder vooropgezet doel, als in een oeverloos keukentafelgesprek. “Ik voel de ontevredenheid van de lezer al omdat ik mijzelf zo’n lange afwijking van het eigenlijke thema uit de voorafgaande hoofdstukken permitteer.” (p.153). Maar Paustovskij is zich er niet alleen van bewust, hij legt ook expliciet zijn ‘geloofsbrieven’ aan ons voor: “Ik geloofde toentertijd – en doe dat nog altijd – dat het verloop van een verhaal volledig vrij en ongeremd moet zijn en dat de wil van de auteur de enige wet is. De schrijver kan het ritme, het karakter en de kleur van het verhaal naar believen veranderen.” (p.33) En “… ik begreep al heel gauw dat je nooit opzettelijk op zoek moet gaan naar materiaal of je als onpartijdig waarnemer moet opstellen maar dat je onderweg en overal waar je komt, gewoon leven moet zonder te proberen alles te onthouden. Alleen op deze manier blijf je jezelf en werken de indrukken direct op je in, vrij en zonder vooroordeel, zonder dat je je permanent moet afvragen wat er wel en wat er niet bruikbaar is voor een boek en wat wel en wat niet belangrijk is. Het geheugen zal dat naderhand allemaal feilloos selecteren.” (159-60)

Afsluitend zal ik een voorbeeld geven van een van de talloze ‘lyrische natuurbeschrijvingen’, die het lezen van de Herinneringen zo vaak opvrolijken, en die mij zo innemen voor het werk van Paustovskij:

“Een van de meest treffende en poëtische namen heeft het minuscule riviertje de Vertoesjinka, het draaitolletje dus, dat niet ver van de stad Roeza in het gebied van Moskou over de bodem van de beboste ravijnen kronkelt. De Vertoesjinka wendt en keert zich als een woelwater, ruist, murmelt, klatert en schuimt bij iedere steen of omgevallen berkenstam, neuriet zachtjes voor zich uit, praat in zichzelf, lispelt en stroomt met heel helder water over de kiezelige bodem. Dit water ontspringt aan zulke oude aardlagen als juraklei en devoonzandsteen, donker als de nacht der tijden.” (p.218) Enzovoorts. Alles ter inleiding van de mededeling dat de schrijver drie maanden in de streek doorbrengt “om van mijn ziekte uit te rusten en aan te sterken” (p.220).