Cicero

Het behouden huis

Het behouden huis – Willem Frederik Hermans

Het behouden huis is een novelle van de Nederlandse schrijver Willem Frederik Hermans, die zich in de Tweede Wereldoorlog afspeelt. Een partizaan betreedt een verlaten villa in een luxe badplaats in Centraal-Europa. Als zich een Duits regiment ter inkwartiering aandient, geeft hij zich uit voor de eigenaar van het huis en laat de benedenverdieping aan de Duitsers. Kort daarop keert de echte eigenaar terug. Uiteindelijk slaagt de verteller er niet in te ‘overwinteren’ in ‘het behouden huis’, doch wordt teruggeworpen op zijn oorsprong als illegale indringer, waardoor de novelle een cyclische structuur krijgt.

In 1952 verscheen het verhaal als zelfstandige uitgave en in 1953 in Hermans' novellebundel Paranoia.  “Ik heb deze bundel ‘paranoia’ genoemd, zonder te bedoelen dat de personages die erin optreden, aan deze geestesziekte lijden. Ik ben geen psychiater, ik stel geen diagnose.” Aldus Willem Frederik Hermans over deze - zijn eerste – verhalenbundel. In de hier gepresenteerde verhalen, die algemeen tot zijn beste werk worden gerekend, balt Hermans’ hoofdthema zich samen: de wereld is een chaos en voor de mens in wezen onbevattelijk. Het behouden huis is 'een buitengewoon complexe, maar bewonderenswaardig hecht gestructureerde novelle’ (Wikipedia):

In Het behouden huis is een ik-verteller aan het woord die zijn verslag doet in de verleden tijd. Deze vertelwijze impliceert een splitsing tussen een "belevend ik" en een "vertellend ik", oftewel een ik-figuur en een ik-verteller. Het perspectief ligt overwegend bij de ik-figuur, in de tweede helft van de novelle zelfs uitsluitend, maar op de eerste twaalf bladzijden staat het achteraf-perspectief van de ik-verteller op de voorgrond. Reeds in de openingszin van het verhaal spelen de gebreken van de taal en van de zintuiglijke waarneming een rol: De grote tak, bijna de hele kruin lag ineens onder de boom, zonder dat ik gekraak hoorde. Het was overstemd door de knal uit een kortstondig struikgewas van aardklonten, niet ver bij de boom vandaan.

Met een onduidelijke formulering zegt de verteller hier dat er een boom is omgevallen en die formulering impliceert onbetrouwbaarheid van het gezichtsvermogen: kennelijk is het omvallen zo snel gegaan dat de verteller het niet eens gezien heeft. De verteller heeft niet in de gaten dat de knal die de aarde omwoelt door de inslag van een bom of granaat veroorzaakt wordt en ook legt hij geen verband tussen de knal en het omvallen van de boom. De werkelijkheid doet zich aan de hoofdpersoon voor als een verzameling losse fragmenten. Uit de eerste alinea blijkt niet eens dat het oorlog is. Het 'kortstondig struikgewas' uit de eerste alinea introduceert een beeldspraak waarmee de verteller voortdurend oorlogshandelingen beschrijft alsof het om veel onschuldiger zaken gaat en die een zekere onthechting aan de actuele werkelijkheid uitdrukt. Deze verteltechniek sluit aan bij de thematische kern, die behelst dat de mens de ondoorgrondelijke werkelijkheid niets anders dan een schijnorde kan opleggen.

Over zijn schrijverschap tekent Hermans in de ‘Preambule’ bij de bundel Paranoia op dat hij zich wellicht méér bewust is dan enig ander, “dat geen enkele schrijver zijn papier waardig is. Daarom schrijf ik alleen op papier dat met zijn rug tegen de muur staat, papier waarvoor zich geen andere mogelijkheden meer opdoen, behalve de kachel of mijn vulpen. Zo staan wij tegenover elkaar, dat papier en ik, allebei met de rug tegen de muur, voor de keuze te schrijven en beschreven te worden – of voor altijd verloren te gaan.

Ik schrijf omdat ik in iedere gedachte die ik vergeet, verloren ga. (…) Mijn grootste ongeluk is dat ik niet als machine ter wereld gekomen ben en dat ik niet met licht kan schrijven als een fototoestel.”

...