Cicero

Het geluid en de drift

William Faulkner - Het geluid en de drift

“IJdelheid der ijdelheden, zegt de prediker;
ijdelheid der ijdelheden, het is al ijdelheid.”
(Statenvertaling)

“Lucht en leegte, zegt Prediker,
lucht en leegte, alles is leegte.”
(nieuwe bijbelvertaling)

Niet alle modernere vertalingen leveren een verbetering op. Het “ijdelheid der ijdelheden” uit de statenvertaling is in de loop der eeuwen deel gaan uitmaken van het Nederlandse cultuurgoed, en dat kun je niet ongestraft vervangen door “lucht en leegte”. Dan verlies je een groot deel van de gevoelswaarde die deel uitmaakt(e) van een gevleugelde uitdrukking.

De nieuwe vertaling van Faulkners meesterwerk The sound and the fury is verschenen onder de titel Het geluid en de drift, een erg letterlijke en weinig poëtische omzetting van de Engelse titel.
De oorspronkelijke, Engelse titel is afkomstig uit William Shakespeare's Macbeth, uit de prachtige monoloog van Macbeth in het vijfde bedrijf, als Macbeth de zinloosheid van zijn machtswellust onder ogen ziet:

To-morrow, and to-morrow, and to-morrow,
Creeps in this petty pace from day to day
To the last syllable of recorded time,
And all our yesterdays have lighted fools
The way to dusty death. Out, out, brief candle!
Life's but a walking shadow, a poor player
That struts and frets his hour upon the stage
And then is heard no more: it is a tale
Told by an idiot, full of sound and fury,
Signifying nothing...

De vertaler, Bartho Kriek, motiveert zijn titelvertaling in zijn ‘verantwoording’ als volgt:
“Omdat Benjy geluid-en-drift is, en omdat ‘drift’ een mooie aanwijzing vormt naar de vele freudiaanse elementen in de roman, kwam ik tot de titel Het geluid en de drift.”
Een paar zinnen daarvoor verwijst de vertaler naar de herkomst van de Amerikaanse titel, maar in zijn eigen vertaling blijkt die verwijzing naar de monoloog van Macbeth absoluut geen rol te spelen. Mij lijkt het nogal ‘kort door de bocht’ om de titel van het boek op te hangen aan de hoofdpersoon van een van de vier delen, aan de ‘zwakbegaafde’ Benjy. Als Shakespeare het heeft over “a tale told by an idiot” dan is zijn ‘idiot’ heel wat ruimer op te vatten dan letterlijk als een ‘zwakbegaafd’ persoon die zijn verhaal vertelt. En datzelfde geldt natuurlijk ook voor William Faulkner...

Tot vóór deze (overigens heel goede) nieuwe vertaling was The sound and the fury in Nederland bekend als Het geraas en gebral, naar de vertaling van John Vandenbergh uit 1964 (of bestond er al een eerdere vertaling in het Nederlands?). Een prachtig poëtische titel die mijns inziens èn alle recht doet aan Faulkners verwijzing naar de monoloog van Macbeth, èn die bovendien niet is toegesneden op slechts één van de vertelpersonages, maar op het gehele verhaal.
Met enige overdrijving (misschien) kan gesteld worden dat de titel Het geraas en gebral evenzeer behoort tot het Nederlands cultuurgoed als de uitdrukking ‘ijdelheid der ijdelheden’. (Voer de titel maar eens in als ‘zoekterm’ op internet...) Niet aankomen dus!

Dan het verhaal zelf. Het boek is opgedeeld in 4 delen: de eerste vanuit het perspectief van de zwakbegaafde Benjy Compson, het tweede vanuit de depressieve student Quentin Compson, het derde vanuit hun sardonische broer Jason Compson en de vierde vanuit de zwarte slaaf van de familie. De vier delen vertellen samen de ondergang van een eens prominente familie in het Zuiden van de Verenigde Staten van Amerika.
Zo exact als de hoofdstuktitels zijn, verwijzend naar drie opeenvolgende dagen en één dag een aantal jaren daarvoor, zo caleidoscopisch lopen in het verhaal zelf de tijd en gebeurtenissen door elkaar heen en in elkaar over. Het is echt zwoegen om de zaken uit elkaar te houden en daaruit de draad van het verhaal te ontwarren. Met name geldt dit voor de eerste twee hoofdstukken, daarna komt het verhaal, compositorisch althans, in rustiger vaarwater...

Tijdens het lezen van die eerste hoofdstukken knarst en piept alles in mijn hersenen. Hier is in eerste instantie geen sprake van genieten, alleen van zware geestelijke arbeid. Hier wordt een constante en uiterste concentratie vereist, alleen al om de brokstukken uit elkaar te houden die door en over elkaar heen tuimelend verwijzen naar verschillende tijden en gebeurtenissen. En om te proberen daaruit een enigszins samenhangend verhaal te distilleren... Qua inhoud is Het geluid en de drift niet alleen een moeilijk, maar bovenal een ‘ongemakkelijk’ boek. Met name de figuur van Jason Compson roept bij mij een welhaast fysieke afkeer op, met zijn racistische en hypocriete gezichtspunten en zijn treiterende gedrag...

Zoals gezegd wordt elk hoofdstuk verteld vanuit het perspectief van een ander personage. Daarmee verandert niet alleen het perspectief, maar ook de ‘toon’ van het verhaal. Het resultaat is een grandioos stilistisch experiment, waarbij vorm en inhoud onlosmakelijk samengaan in Faulkners poging om uitdrukking te geven aan de verschillende ‘betekenissen’ van een en dezelfde ‘werkelijkheid’. Voor mij geldt Het geluid en de drift als het absolute literaire hoogtepunt van het afgelopen jaar...