Cicero

Het huis aan de kade

Joeri Trifonov – Het huis aan de kade

“Huis aan de kade”, het elf verdiepingen hoge appartementencomplex aan de Moskwa-rivier dat uitkijkt op het Kremlin. Het sombere grijsstenen gebouw bestaat uit ruim 500 appartementen. Het werd aan het einde van de jaren twintig gebouwd voor hoge ambtenaren, politici, generaals, schrijvers, geleerden, oude Bolsjewieken. Ze hadden er alle comfort uit die tijd: liften, een warenhuis, een schoonheidssalon, een kleuterschool, een sportzaal, een postkantoor, een garage, een cafetaria, een kliniek, een bioscoop, 24-uurs bewaking door de GPoe, de voorganger van de KGB. In 1937, tijdens de ‘grote terreur’ van Stalin, was het er ‘s nachts een komen en gaan van zwarte vrachtwagentjes die de bewoners kwamen ophalen om ze naar de kelders van de Ljoebjanka te brengen waar ze op een nekschot werden getrakteerd of gewurgd of doodgeslagen, of op wat voor manier dan ook uit beeld verdwenen. Ook Joeri Trifonov (1921-1981) woonde er als kind en ook zijn vader was een hoge partijfunctionaris die in 1937 werd gearresteerd en geliquideerd. Over die beladen tijd uit zijn jeugd schreef hij een aangrijpende roman met de titel Het huis aan de kade (1976). (Bron: Michel Krielaars, Het onvergetelijke jaar 1937, NRC, oktober 2007).

Het verhaal begint in 1972 als de hoofdfiguur uit de roman, Glebow, een jeugdvriend ontmoet, wat tot een langdurige retrospectie op zijn eigen jeugd voert. Behalve over de jeugd van Glebow komen we ook veel te weten over zijn studietijd kort na de oorlog, waarin zich ook het grote drama van zijn leven afspeelt. Hij wordt verliefd op de dochter van professor Gantsjoek, de directeur van Glebows instituut, waar Glebow de illusie koestert eindelijk de nog altijd in een veel bevoorrechter positie verkerende jeugdvriend voorbij te kunnen streven. Sonja is voor Glebow vooral zo aantrekkelijk omdat zij bij haar vader in het huis aan de kade woont. Hij dringt langzaam door in de hogere regionen van dit huis, waaraan zoveel tragische en sinistere memorie is verbonden. Het huis aan de kade is één van de interessantste werken van Trifonov door de manier waarop de gemiddelde intellectueel wordt uitgebeeld. Glebow is onverschillig, niet goed en niet slecht, geschikt voor iedereen, gebrand op maatschappelijke welstand, egoïstisch, toch voortdurend bij zichzelf overleggend of hij de juiste beslissingen neemt. Trifonovs boeken zijn scherpe commentaren op enige minder prettige kanten van het stadsleven in de Sovjetunie en op de doordringende angst die het gevolg was van de terreur onder Stalin. (…) Met ‘aesopische taal’ wordt bedoeld dat de schrijver in versluierde bewoordingen bepaalde suggesties doet die voor de Sovjetrussische lezer en tijdgenoot veelzeggend en rijk aan perspectief zijn. (Omslagtekst Nederlandse uitgave, 1978)

Een meer dan intrigerend boek, vind ik. Direct in het begin al maakt de auteur middels een inleidend hoofdstukje zijn ‘insteek’ kenbaar, al begrijp je als lezer dan nog absoluut niet waar die toe zal leiden:

“Van al die jongens is er geen meer over. Een is in de oorlog gesneuveld, een ander aan een ziekte overleden en de rest is spoorloos verdwenen. Enkelen zijn weliswaar nog in leven, maar andere mensen geworden. En als die andere mensen door de macht van een toverwoord ergens de verdwenenen in hun bombazijnen hemden, op hun linnen schoenen met gummizolen konden ontmoeten, dan zouden zij niet weten waarover ze met elkaar moesten praten. Ik vrees dat zij er niet eens erg in zouden hebben dat zij zichzelf waren tegengekomen. Enfin, laat ze maar, die onbenullen! Ze hebben geen tijd, ze vliegen, zwemmen, drijven op de stroom mee, roeien met hun handen, verder, steeds verder, sneller, steeds sneller, dag in, dag uit, jaar na jar, en de oevers veranderen, de bergen trekken zich terug, de bossen worden dunner en kaler, de lucht wordt donker, de koude nadert, er is haast geboden, haast – en de kracht ontbreekt om terug te schouwen op wat is blijven staan, star als een wolk aan het eind van de horizont.” (p.9)

Geen gemakkelijke lectuur, maar alleszins de moeite waard. Een welhaast geniale roman!