Cicero

Het huis van de regering 2

Yuri Slezkine – Het huis van de regering II

“Bij de oplevering in 1931 is het Huis van de Regering het grootste, modernste en meest luxueuze flatgebouw van heel Europa. De eerste bewoners van de 550 gezinsappartementen zijn bolsjewieken van het eerste uur en mensen uit de top van de communistische partij. Omringd door bedienden, goedgevulde bibliotheken en de nabijheid van vele soorten vermaak is het er goed toeven. Voor de kinderen is het grote gebouw met zijn drie binnenplaatsen een magische wereld. Tot Stalin in 1937 begint met zijn zuiveringen.

Aan de hand van brieven, dagboeken, interviews en veel zeldzame foto’s geeft Slezkine een indringend beeld van het noodlot dat zich in het Huis voltrekt: de klop op de deur, de arrestatie, het showproces, het vonnis, de verbanning, de executie. Zo’n achthonderd bewoners zijn het slachtoffer van de Grote Terreur. Ze schrijven smeekbrieven aan Stalin (‘Waarom, wat heb ik gedaan?’), maar niets kan ze redden. De kinderen worden ondergebracht bij familieleden en buren of worden afgevoerd naar weeshuizen. Het Huis van de Regering wordt een spookhuis, net als de Sovjet-Unie zelf, waar de geesten ronddwalen van de mensen die verdwenen.

Yuri Slezkine combineerde levensverhalen van de bewoners met historische sociologie en architectuurgeschiedenis. Het resultaat is een onvergetelijke, epische vertelling.” (uitgeverstekst)

Dit tweede deel gaat over de concrete inrichting en gang van zaken in het ‘Huis van de Regering’. Het verhaal wordt directer, en toegespitst op de bewoners, hun bezigheden, stijl van leven, kinderen, werkzaamheden en andere dagelijkse beslommeringen. Met name het eerste deel (van dit tweede deel) is positief van toon: zo was het bedoeld, zo wordt het gerealiseerd. Het omslagpunt ligt (exact!) op 1 december 1934 en de moord op Kirov, een hoge partijfunctionaris in Leningrad:

“De dood van Kirov was een persoonlijk drama waar de verschillende leden van de sovjetfamilie zich zo goed mogelijk doorheen sloegen, maar iedereen wist dat ‘alles was veranderd’, zoals Chroesjtsjov zei.” (p.253)

Vanaf die dag ontstond er een sfeer van wantrouwen binnen partij en maatschappij, uitmondend in de Grote Terreur van 1937-1938 die het leven van de bewoners drastisch veranderde. Slezkine beschrijft – even uitgebreid en gedocumenteerd als in het eerste deel van deze ‘familiesaga’ – de reikwijdte van de vervolgingen en de invloed daarvan op de sovjetmaatschappij, en concreet op de bewoners van het Huis van de Regering. Daarbij beschrijft hij niet alleen het lot van de in ongenade gevallen partijfunctionarissen, maar ook dat van hun naaste familie en vrienden. Heel direct en aanschouwelijk zijn de beschrijvingen van de uit huis geplaatste kinderen, hun opvang bij familie buiten het Huis dan wel in de staats-kindertehuizen. Opmerkelijk is de positieve en vaak optimistische instelling bij deze kinderen, die nooit anders hebben meegemaakt dan het sovjet socialisme en die bdaarmee zijn grootgebracht.

Met de tweede wereldoorlog wordt feitelijk het lot van het Huis van de Regering bezegeld; het verliest zijn oorspronkelijke functie als voorbeeld en afspiegeling van de ideale sovjet maatschappij en verandert in een min of meer ‘normaal’ woongebouw. De auteur vat dit ‘aftakelingsproces’ als volgt samen:

“De levens van de bewoners van het Huis van de Regering werden drie keer onderbroken en omgegooid door een telefoontje of de deurbel: de eerste keer op 1 december 1934, toen de komst van het Laatste Oordeel werd ingeluid; de tweede keer in 1937 of ’38, waarbij hele families ten onder gingen, en, tot slot, op 22 juni 1941, de dag die zowel het begin betekende van de Grote Patriottische Oorlog als het eind aankondigde van het Huis van de Regering als onderdak voor belangrijke regeringsfunctionarissen.” (p.484)

Ik vind het een fascinerende en ongelofelijk rijk gedocumenteerde ‘geschiedenis’ van een woongebouw dat belicht wordt als metafoor voor de opkomst en de val van de Sovjet-Unie. Omdat dit tweede deel dichter bij de werkelijkheid blijft, en zich minder overgeeft aan (te) uitgebreide beschouwingen over millennaristische ideologieën, kan met name dit 2^e deel wat mij betreft gevoeglijk bestempeld worden als een ‘onvergetelijke, epische vertelling’…