Cicero

Het rood en het zwart

Het rood en het zwart – Stenhal

“Bloed en rouw, leger en kerk, leven en dood: Stendhal vat alles samen in de titel van zijn grootste meesterwerk. De held weet zich met groot talent en nog grotere eerzucht vanuit een nederige positie op te werken in een tussen republiek en koninkrijk weifelend Frankrijk; de liefde van twee invloedrijke vrouwen kan zijn val niet voorkomen.

Stendhal is het pseudoniem van de Franse schrijver Marie-Henri Beyle (1783-1842). Hij schreef klassieke romans als Het rood en het zwart, De Karthuize van Parma en Het leven van Henry Brulard. Hij wordt tot de realisten gerekend en zijn boeken worden geroemd om hun grote psychologische inzicht en ironische karakterbeschrijvingen.” (Uitgeverstekst)

Dit is een wel zeer bondige karakterisering van de roman Het rood en het zwart, die je pas op waarde weet te schatten als je de hele roman in al zijn complexiteit hebt ge- of herlezen. Het alternatief is namelijk een ellenlange ‘samenvatting’ van de ‘avonturen’ van de hoofdpersoon in het verhaal, Julien Sorel, die absoluut geen recht zou doen aan de morele en politieke strekking van deze roman uit 1830, geschreven (en gepubliceerd) op een van de historische ‘kantelpunten’ in de geschiedenis van Frankrijk:

“Tijdens de Restauratie heeft de kerk, vooral onder het bewind van de dweperige, klerikaal gezinde Karel X, het eigenlijk voor het zeggen. En als mensen uit het lagere volk zoals Julien al een kans hebben carrière te maken, is dat alleen in het zwart van de soutane. In een eerdere periode zou de eerzuchtige Julien carrière hebben gemaakt onder het rode banier van de Revolutie of als soldaat van Napoleon; tussen 1815 en 1830 kon dat nog slechts in de priestertoog. (…) In deze periode van stilstand en verstarring raken de revolutionair gezinde liberalen sterk in de verdrukking; in het bijzonder de lage burgerij komt in een dwangbuis te zitten. Zoals Stenhal laat zien (…) is Napoleon de held van de gewone man: hij immers heeft zich als een zoon van het volk opgewerkt tot de legendarische keizer van Frankrijk, van een zich over Europa uitstrekkend imperium! In dit licht bezien is het haast vanzelfsprekend dat Julien in zijn verzet tegen de maatschappij, en in het bijzonder tegen de hem in zijn elan en ambitie verlammende krachten van de Restauratie, de wereldveroveraar Napoleon tot voorbeeld neemt.” (Uit het nawoord van Arnold Heumakers bij mijn exemplaar in de prachtige uitgave in de Perpetua-reeks; de vertaling van de roman is van Hans van Pinxteren.)

De schrijfstijl van Stenhal in Het rood en het zwart kan het best omschreven worden als ‘improviserend’, gebruik makend van een expliciete, duidelijk aanwezige ‘verteller’ die van buiten- en bovenaf op de gebeurtenissen toekijkt, en zich af en toe ook laat verleiden om daar commentaar op te leveren. Daarbij richt deze verteller zich zo nodig rechtstreeks tot de lezer; een enkele keer zelfs gaat hij in discussie met zijn fictieve uitgever. In combinatie met de veelal ironische toon levert dat een levendige, ‘informele’ stijl op. Slechts een paar voorbeelden, helemaal aan het begin van de roman, waarin de oorspronkelijke ‘plaats van handeling’ wordt geïntroduceerd:

“Verrières kan worden beschouwd als een van de mooiste stadjes in de Franche-Comté. (…) Winst opleveren is de drijfveer voor elke handeling in dit stadje dat zich zo aardig aan u voordeed. (…) Maar hoewel ik u een paar honderd bladzijden lang over de provincie wil vertellen, zal ik niet zo barbaars zijn u te kwellen met de omslachtigheid en wijdlopigheid van een landelijke dialoog.”

Uiterst aangenaam leesbaar dus, naar mijn mening, zowel qua stijl als naar inhoud van de roman.