Cicero

Het verhaal van Genji 1

Het verhaal van Genji, deel 1 

Murasaki Shikibu

Het verhaal van Genji werd geschreven door “’s werelds eerste vrouwelijke romancier. Murasaki Shikibu was de dochter van een (Japanse) provinciegouverneur. Rond 1006 trad ze in dienst bij keizerin Shõshi, om met haar literaire creaties bij te dragen aan de glorie van Shõshi’s hof.” (Uitgeverstekst)

Het verhaal van Genji zadelt de moderne lezer op met een ongemakkelijk gevoel. Aan de vertelstijl ligt dat zeker niet. Dit duizend jaar oude verhaal verrast door zijn soepele en modern aandoende stijl, die ook nog eens is vertaald naar vlot leesbaar Nederlands. Tot zover niets dan lof. Maar wat betreft de inhoud is het een heel ander ‘verhaal’… De vertaler (Jos Vos) heeft eerdere recensies op de Nederlandse uitgave gelezen, en gaat daar in zijn ‘nawoord’ op in:

“Ik geef toe, aan het begin van het boek lijkt Genji lukraak van vrouw naar vrouw te fladderen. In haast elk hoofdstuk heeft hij een nieuw liefje, en de vertelster is niet mals in het leveren van ironisch commentaar op zijn egoïstische gedrag. Bovendien lijkt Genji er een dubieuze moraal op na te houden: hij kidnapt een jong meisje, heeft seks met haar tegen haar wil en verwekt ook nog en kind bij zijn stiefmoeder. Is het voor ons, moderne lezers, wel mogelijk om Genji níét te verafschuwen?”

De vertaler is van mening dat dit mogelijk is: “Misschien kan enig begrip van de context waarin een duizend jaar oud verhaal tot stand kwam ons helpen bij de interpretatie daarvan. (…) Zijn gedrag zal de Japanse lezers van duizend jaar geleden ongetwijfeld hebben herinnerd aan de legendarische minnaar Ariwara Narihira, de hoofdpersoon van de negende-eeuwse bundel Verhalen uit Ise. (…) De jeugdige Genji imiteert (…) het gedrag van zijn illustere voorganger uit de bundel klassiek geworden verhalen.”

Hiermee krijgt het Verhaal van Genji inderdaad een breder historisch-literair kader, waarbinnen de beschreven gebeurtenissen en daden begrijpelijker, en daarmee acceptabeler worden. In zijn ijver om de (wan-)daden van de hoofdpersoon te relativeren schiet de vertaler echter door, waarmee hij zijn eerdere poging weer grotendeels onderuithaalt:

“De wijze waarop Genji de kleine Murasaki schaakt is schokkend, maar niets wijst erop dat het meisje een blijvend trauma overhoudt aan zijn bruuske optreden.”

Met zo’n opmerking begeeft de vertaler/commentator zich volgens mij op een moreel gezien hellend vlak! Op deze wijze kunnen namelijk de grootste wan- en misdaden goedgepraat worden.

Al met al blijft het Verhaal van Genji in mijn ogen vrij dubieus. De stijl is prachtig, de vertaling loopt soepel, en de talloze tekst-verklarende ‘noten’ geven een mooi historisch-literair kader aan het verhaal. Daarentegen is het verhaal nogal fragmentarisch van opzet, wat dan weer dat bredere perspectief in de weg staat. Om een voorbeeld te geven: waarom Genji ineens in ongenade schijnt te vallen, en van het keizerlijk hof verbannen wordt, blijft – zeker in eerste instantie – onbenoemd. Dat komt de eenheid van het verhaal zeker niet ten goede.

In zijn vooruitblik op het tweede deel (van de vier?) belooft de vertaler beterschap: “Murasaki Shikibu zal zich als auteur blijven ontplooien: vanaf hoofdstuk 22 (‘Tamakazura’) hangen haar hoofdstukken nauwer samen dan ooit tevoren.” Dat is volgens berekening pas halverwege deel 2, maar dit terzijde. Ik ben er nog niet uit of ik wel aan deel 2 zal beginnen…