Cicero

Het walvistheater

Het walvis theater – Joanna Quinn

Ooit heb ik me voorgenomen om elk boek dat ik ging lezen ten minste honderd bladzijden de kans te geven om zich te ‘bewijzen’, voordat ik het met goed fatsoen terzijde mocht schuiven als ‘onleesbaar’. Bij Het walvistheater blijkt dit bepaald geen overbodige luxe. Gelijk in het begin al loop ik tegen zinnen aan die mij de lust tot lezen dreigen te ontnemen. Zinnen als:

“Rosalind draait zich af van het strak kijkende meisje. Het is een moederloos kind, houdt ze zichzelf voor, en het mist een vrouwelijk voorbeeld.”

“De piano, weet ze, is een huwelijkscadeau van haar echtgenoot, maar hij is helemaal naar de zijkant geschoven onder het gewei van een hert.”

Tenenkrommende zinnen, die erop uit lijken te zijn om alles uit te spellen, en zo de lezer met lege handen achterlaten, verstoken van alle hoop op enig leesgenot. Het syndroom van de ‘creative writing’… In cursussen wordt ons – onder deskundige begeleiding – aangeleerd hoe we onze roman, memoires of dichtbundel moeten opzetten en uitwerken. Schrijven wordt een ambacht, alleen dan vaak niet in de goede zin van het woord.

Het ‘dankwoord’ van de auteur staat werkelijk bol van de ‘speciale bedankjes’: aan ‘mijn attente, enthousiaste redacteuren’, aan ‘mijn fantastische agent’, aan ‘het geweldige team’, aan ‘mijn wijze docenten’, aan ‘mijn onvervangbare teamleden’, en nog veel meer externe bijdragen (“alle boeken en publicaties die de basis vormen van dit boek, en de bibliotheken die het mogelijk hebben gemaakt ze te lezen”). Nog een stap verder, en ook de auteur is overbodig geworden, en kan vervangen worden de een computer die met behulp van een speciaal programma op basis van de aangeleverde informatie een ‘originele’ roman kan schrijven.

Opdracht aan computerprogramma/creative team: neem de ingrediënten van een in verval rakend landhuis aan de Engelse kust, een aftakelende adellijke familie, een wereldoorlog, Parijs tijdens de Duitse bezetting, een Engelse geheime dienst, en maak daar een aangename, op zijn tijd spannende, en af en toe aandoenlijke 20^e-eeuwse ‘familiesaga’ van, naar het voorbeeld van Evelyn Waugh’s Brideshead revisited.

Als mogelijk resultaat zou er (naar mijn mening) een roman als Het walvistheater uitrollen.*

Inmiddels loopt in de roman het “Eerste Bedrijf / 1919-1920” ten einde, en ben ik op de grens van mijn honderd bladzijden-deal. Monter begin ik aan het “Tweede Bedrijf / 1928-1938”. Nu we de eerste ‘schermutselingen’ achter de rug hebben, begint het verhaal vorm te krijgen, en weet het mij steeds meer te boeien. Ik houd nog wel wat twijfels bij passages als de volgende, ter introductie van een nieuw hoofdstuk en een nieuwe maand. Is dit kunst of kitsch:

“April wordt door nieuwe stormen weggeblazen, de donder rolt als een houten kegelbal door de baai, dan betreedt mei met een buiging het toneel en begint Dorset met uitbundig enthousiasme te bloeien, als een jong meisje op haar eerste dansfeest, zwierend over de dansvloer in de sterke armen van een boer tot ze er duizelig van is.” Dat jonge meisje, en/of in ieder geval die boer lijkt mij hier te veel, te ijverig er met de haren bijgesleept voor het ‘poëtisch-beeldend’ effect. Gelukkig verdwijnen ook dit soort overbodige bijzinnen in het vervolg van lieverlee (of vallen ze minder op), terwijl de mooie sfeertekeningen behouden blijven:

“De ruiten op zolder zijn vochtig en beslagen. Met de mouw van haar vest veegt Flossie ze schoon. Buiten is alles kleurloos en wazig – de zon, die vaag door de mist heen schijnt, lijkt op een ziekelijke, in verband gewikkelde volle maan.”

Zo valt er uiteindelijk nog veel te genieten in en aan deze roman.

*  Als ik mijn ‘kritische beschouwing’ achteraf nalees, herken ik daarin opeens trekken van het tegenwoordig nogal populaire ‘complot-denken’, dat alles en iedereen van boze opzet verdenkt en beschuldigt. Dat is niet wat ik hier bedoel. Ik wil slechts wijzen op een trend die uitmondt in het ‘aanleren’ en ‘managen’ van literaire vaardigheden, en op het gevaar dat daarmee tegelijkertijd een soort voorspelbare eenvormigheid wordt gecreëerd. Mijn ‘kritische blik’ slaat vervolgens om in ‘irritatie’ als gevolg van de tien (!) even wollige als uitbundige loftuitingen die op voorhand al staan afgedrukt op de omslag van het boek, en die de lezer zodoende weinig ruimte lijken te laten om zelf een (afwijkende) mening te vormen.

...