Cicero

Indië betovering en desillusie

Indië, betovering en desillusie – Thom Hoffman

In zijn Verantwoording (p.693 ev.) schrijft de auteur: “Dit werk heeft geen wetenschappelijke pretentie… (Het) beschrijft een intuïtieve en persoonlijke verkenning van het onderwerp”…

Een heel grondige ‘verkenning’ dan toch wel, zorgvuldig gedocumenteerd middels talloze expliciet na te trekken verwijzingen naar de bronnen van dit verslag van die ‘persoonlijke zoektocht naar een verborgen geschiedenis’.

Na de reden van zijn fascinatie voor het voormalige Nederlands-Indië te hebben toegelicht (“Boven mijn jongensbed hing een Sumatraanse tijger”), duikt Hoffman in de koloniale geschiedenis, om uiteindelijk boven te komen in de naweeën van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd en de Nederlandse reactie daarop. In zo’n kleine 700 bladzijden, aangevuld met nog eens 50 pagina’s noten en verwijzingen, doet de auteur verslag van zijn persoonlijke zoektocht en de meer algemeen relevante resultaten daarvan. Hier en daar langdradig in de uitweidingen en herhalingen, soms juist van thrillerachtige spanning in zijn beschrijvingen van confrontaties tussen (vaak) strijdende partijen, interessant met name ook door de expliciete referenties aan contemporaine literatuur-uitingen. Romans als Couperus’ De stille kracht, Multatuli’s Max Havelaar, Joseph Conrads Heart of darkness, Jeroen Brouwers Bezonken rood worden uitgebreid aangehaald om de minder concrete en ‘grijpbare’ achtergrondsfeer en emoties te duiden.

De Nederlands-Indische relatie zoals onderzocht en opgetekend door Thom Hoffman levert geen prettig verhaal op. Ik lees dingen die ik eigenlijk helemaal niet wil weten, maar waarvoor we de ogen natuurlijk niet mogen sluiten. Een ontluisterend stukje ‘vaderlandse geschiedenis’, in al zijn facetten. Van deze kwalijke kanten is in Nederland altijd meer of minder bewust ‘weggekeken’. Die zijn altijd genegeerd, en zo niet, dan werden de feiten ten eigen voordele verdraaid, dan wel glashard ontkend. De egocentrische Nederlandse visie stemt de auteur bij tijd en wijle nogal bitter, zoals bijvoorbeeld ten aanzien van de herdenking van de Japanse bezetting:

“Het vreemde is, in bijna alle Nederlands-Indische lectuur over de Japanse periode en bij de jaarlijkse Indië-bijeenkomsten gaat het zelden tot nooit over al die anderen (-dan Nederlandse burgergeïnterneerden in de ‘jappenkampen’- mijn toevoeging aan het citaat). Noch over andere perioden, voor 1942, waarin mensen in vergelijkbare omstandigheden terechtkwamen door ons toedoen, zoals de Java-oorlog, de Atjeh-oorlog, meer dan vijftig expedities en de mishandeling van koelies op de Sumatraanse plantages, het concentratiekamp Boven-Digoel. De eenzijdige wijze van herdenken in Nederland van de Japanse tijd in Nederlands-Indië ontlokte Rudy Kousbroek in 1987 deze woorden: ‘Verdomd, laten we het voortaan bij de herdenkingen van 15 augustus maar eens een beetje minder over onszelf hebben, en een beetje meer over die ongetelde en naamloze stakkers die door ons werden doodgewerkt, doodgehongerd en doodgeschopt.” (p.487; Kousbroek was zelf als kind ook geïnterneerd in één van de ‘herdachte’ Japanse kampen)

Ontluisterend (en beschamend) is ook de Nederlandse reactie op de naoorlogse dekolonisatie van ‘De Oost’, zoals door Hoffman uitgebreid is onderzocht en gedocumenteerd. Alles bij elkaar is Indië, betovering en desillusie niet het boek om je vertrouwen in de Nederlandse politiek enigszins op te kunnen grondvesten. Integendeel.

Een intrigerend boek is het zeker! Mooie, verzorgde uitgave ook, ‘verluchtigd’ met drie katernen vol illustratief fotomateriaal.

...