Cicero

Jouw gezicht morgen 1

Javier Marias - Jouw gezicht morgen, deel 1

Koorts en lans

Ik heb Jouw gezicht morgen op mijn lijstje staan van ‘gemiste boeken 2009’, van boeken die ik in 2009 aan mij voorbij heb laten gaan en waarvan ik achteraf spijt heb. Omdat ik toch niet geheel zeker ben van mijn mis-intuïtie, kocht ik van deze trilogie in eerste instantie alleen het eerste deel. Er wordt tenslotte vermeld dat de delen (ook) afzonderlijk gelezen kunnen worden. Dit deel (Koorts en lans) eindigt echter met een regelrechte ‘cliffhanger’, een onverwachte gebeurtenis waarvan de verklaring wordt uitgesteld naar een volgend deel. En deel 2 heb ik natuurlijk niet in huis, nog... Ik wilde eerst wel even zien of het de moeite waard is, voordat ik alle delen zou kopen. En hoewel ik voorlopig nog niet het idee heb met Jouw gezicht morgen één van mijn (toekomstige) favoriete boeken in handen te hebben, zal ik zeker deel 2 gaan lezen.

“Originele roman waarin de Spanjaard Deza betrokken raakt bij een Engelse contra-spionage dienst (onderdeel van MI6), opgericht in WO II om Duitse infiltranten te ontmaskeren. Een vriend uit de tijd dat hij doceerde aan het All Souls College in Oxford is de respectable Wheeler, hoogleraar in ruste. Deze maakt hem ervan bewust dat hij de gave heeft te kunnen voorspellen wie loyaal blijft en wie zich als verrader zal ontpoppen. Javier Marias (Madrid, 1951) behoort tot de toonaangevende hedendaagse Spaanse romanschrijvers. Deze omvangrijke roman boeit door de levensechte dialogen, maar vooral door de vermenging van realiteit en fictie: zo heeft zowel Deza als de schrijver in Oxford gedoceerd en hebben ze alle twee hun sporen als vertaler verdiend. De roman is het -zelfstandig leesbare- eerste deel van de romantrilogie 'Jouw gezicht morgen'. (NBD|Biblion recensie)

De sleutelpassage van het boek - en waarschijnlijk van de hele trilogie, die zijn titel ontleent aan deze tekst – is volgens mij die waarin de hoofdpersoon Deza vertelt over zijn vader die tijdens het Franco-regiem verraden werd door een oude vriend. Het kind Deza begon naar aanleiding van deze traumatische ervaring zijn vader en zichzelf te bevragen:

“Hoe kon je een half leven doorbrengen in gezelschap van een kameraad, een intieme vriend – je halve kindertijd, de schoolbanken, je jeugd -, zonder zijn aard te doorgronden, of op zijn minst zijn mogelijke aard? (...) Hoe is het mogelijk dat ik vandaag niet in staat ben jouw gezicht morgen te kennen, het gelaat dat al aanwezig is of bezig is te ontstaan onder wat je laat zien of onder het masker dat je draagt, het gelaat dat je me alleen zult tonen wanneer ik het niet verwacht?” (p.166)
Dat zijn belangrijke vragen, die helaas in het boek constant dreigen onder te sneeuwen onder nogal langdradige politiek-filosofische beschouwingen. Daarmee lijkt mij Koorts en lans te verworden tot een soort ‘ideeën-roman’. Het gaat duidelijk niet om het verhaal, maar om de ideeën die er ontwikkeld worden. Het etiket ‘psychologische roman’ kan hier niet op van toepassing zijn, simpelweg omdat ik geen enkele karakterontwikkeling heb kunnen ontdekken in het verhaal. Iedereen is zoals ie is, en niemand verandert. Er wordt alleen uitgebreid ingegaan op de ‘kwaliteiten’ en meningen (ideeën) van de verschillende personages, maar die kwaliteiten en ideeën zijn erg statisch, daar zit geen enkele ontwikkeling in. Ik vind dat ook de zwakte van het boek: op een bepaald moment weet je het wel, en dan gaat ene meneer Peter Wheeler nog eens hoofdstukken lang, in een erg saai verhaal, uitleggen hoe het allemaal zo gekomen is, aan de hand van een quasi-filosofische uiteenzetting over het ‘spraakverbod’ tijdens de oorlog (“careless talk costs lives”). Iets minder van deze langdradige uiteenzettingen, en iets meer ‘plot’, hadden het boek (voor mij) vele malen beter gemaakt (denk ik).

Ik heb ergens gelezen – dacht ik - dat het boek eigenlijk nergens over gaat, maar dat de man (Javier Marías) zo mooi schrijft dat het eigenlijk niet uitmaakt... Nou, als dat zo is, dan kan ik daarin een heel eind mee gaan. Marías schrijft goed, dat is zeker, in vaak lange, meanderende zinnen. Nadere analyse zou ons kunnen leren dat zijn zinnen lang zijn, maar ook ‘vlak’: ze kabbelen als het ware op één golflengte door. Als je zijn stijl vergelijkt met Proust bijvoorbeeld, die ook lange zinnen schrijft, dan zou je (kunnen) opmerken dat de zinnen bij Proust veel ‘voller’ zijn, meer in beweging, ze gaan omhoog en omlaag, cirkelen als het ware om hun onderwerp heen om dat van alle kanten te ‘beproeven’ en te beschouwen. Ik heb dit uiteraard niet uitgebreid geanalyseerd, maar ik ben er bijna zeker van dat ik mij niet vergis en dat er een wereld van verschil kan bestaan tussen een lange zin en een lange zin. Bij Proust betrap(te) ik mij er telkens op dat ik zo’n zin wilde citeren, om aan te tonen hoe mooi die was. Bij Marías heb ik die neiging geen enkele keer gehad...

Maar dat neemt niet weg dat ik steeds maar doorgelezen heb, dus zo slecht is het nu ook weer niet. En wat ik echt heel goed vind in het boek, is dat Marías standpunten inneemt tegenover belangrijke morele en politieke kwesties die nog actueel zijn, zoals ‘excuses’ en ‘herstelbetalingen’.