Cicero

Jouw gezicht morgen 2

Javier Marias - Jouw gezicht morgen, deel 2

Droom en dans

“Het leven kan niet verteld worden, en het is merkwaardig dat men zo zijn best doet om het te vertellen... Soms denk ik dat het beter zou zijn de gewoonte op te geven en de dingen zonder meer hun gang te laten gaan. En dat ze zich daarna stil zullen houden.” (p.142)

Het ‘verhaal’ van dit 2e deel uit de trilogie Jouw gezicht morgen is snel verteld: de hoofdpersoon Deza begeleidt zijn chef van een geheime dienst op een avond in een uitgaansgelegenheid, waar de chef een onderhoud heeft met een buitenlandse relatie. Deza heeft tot taak de vrouw van deze contactpersoon gedurende de avond gezelschap te houden. Later op de avond is hij er getuige van dat zijn baas buitengewoon gewelddadig optreedt tegen een persoon die deze vrouw heeft lastiggevallen. De verklaring die zijn baas hem geeft voor zijn buitenproportioneel gewelddadig optreden wordt grotendeels uitgesteld naar het laatste deel van de romancyclus.

Een zeer magere plot derhalve, waarbij nog eens kan worden aangetekend dat zelfs de ‘cliffhanger’ uit deel 1 gedurende dit deel nauwelijks expliciet ter sprake komt, en zeker (nog) niet bevredigend wordt opgelost. Marías stelt graag zaken uit...
Daar staat tegenover dat de schrijver alle tijd en ruimte neemt om keer op keer af te dwalen van het ‘hoofdverhaal’, en zijn hoofdpersoon te volgen in diens associatieve mijmeringen naar aanleiding van zijn huidige situatie en ervaringen. Een belangrijk terugkerend aspect daarbij is de verbroken relatie van Deza met zijn vrouw in Spanje. Deze vrouw – met haar al dan niet fictieve gedrag en levenswijze waarop hij geen grip meer heeft – is bijna voortdurend in zijn gedachten. Een tweede – en wellicht nog belangrijker – lijn van uitweidingen loopt via zijn vader naar de Spaanse Burgeroorlog en de tijd van het Franco regiem, een periode van buitensporig geweld en verraad. Deze uitweidingen maken dat we – terwijl het ‘verhaal’ zich in Engeland afspeelt – een heel duidelijk en levendig beeld van Spanje krijgen terwijl het Engelse ‘heden’ grotendeels in nevelen gehuld blijft. Dat komt uiteraard overeen met de mentale toestand van de hoofdpersoon, die weliswaar lijfelijk in zijn nieuwe situatie aanwezig is, maar geestelijk nog absoluut niet kan loskomen van zijn verleden. Het heden is voor hem eigenlijk niet meer dan een droom, een tussenfase.
Wat dat aangaat zit deze hele romancyclus natuurlijk uiterst knap in elkaar: terwijl je denkt een verhaal te lezen over een Spanjaard die wordt ingelijfd bij een Britse geheime dienst is het onderwerp van de roman eigenlijk een heel andere, en bovendien gebaseerd op zo’n 70 jaar Spaanse geschiedenis.

Geweld is het centrale thema van dit deel van de trilogie, en dan met name ‘buitenproportioneel’ geweld dat wordt aangewend in een toestand van terreur. Uitgebreid worden hier voorbeelden van beschreven, zowel in het heden van de ‘geheime dienst’ als via de herinnerde verhalen van Deza’s vader over de burgeroorlog en de periode die daarop volgde. Door de verwevenheid van die verhaallijnen gaan deze verhalen parallel lopen, en geven ze een beeld van continuïteit. Die verwevenheid van verschillende verhalen (of uitweidingen), van heden en verleden, en van de onmacht om daar grip op te krijgen, dat is een belangrijk thema van de cyclus. Marías verwoordt dit als volgt:

“Alles blijft onmiddellijk voortduren of raakt verward of heeft de neiging te blijven plakken, het is alsof elke handeling haar verlenging in zich meedraagt en alsof elke zin een draadje lijm in de lucht laat hangen dat nooit kan worden doorgeknipt zonder dat het nog een beetje kleveriger wordt. Alles houdt aan en gaat in zijn eentje door, ook al kies jij ervoor je terug te trekken.” (p.320)

Ook in dit deel heb ik weer moeite gehad met de vaak langdradige beschrijvingen, met de vele herhalingen, en – vooral – met de quasi-filosofische ‘formules’ die tot vervelens toe in het verhaal moeten worden ingepast:
“(‘Zwijg, zwijg en zeg niets. Bijt je tong af en houdt hem binnen, kauw erop, slik hem in ook al is hij gloeiend heet, alsof de kat hem heeft opgegeten. Zwijg en red je dan.’)”
Hoe vaak ik deze ‘bezwering’ ben tegengekomen heb ik niet geteld, maar wel weet ik dat ik me er elke keer weer een beetje meer aan irriteerde...

Goed, dat is genoeg voor nu. Op naar deel 3, want Marías weet mij (meer dan) voldoende te boeien om telkens maar weer door te willen lezen.